نابرابری و جنسیت – بخش اول

راوی: سلام. اینجا پادکست رحاست. ،قراره توی اپیزودهای مختلف این پادکست به بحث نابرابری و آسیبهای اجتماعی با نگاه جامعه شناسانه بپردازیم. این رادیو متعلق به مؤسسه رحمان است و قصد داریم به‌وسیله آن پژوهش‌های انجام شده در مؤسسه رحمان را با زبانی ساده‌تر با شما در میان بگذاریم. و منبع اصلی مطالعاتی ما هم،  کتاب آسیبهای اجتماعی و نابرابری؛ دومین گزارش وضعیت اجتماعی ایران در سالهای 88 تا 96 هست که توسط همین مجموعه به چاپ رسیده و هر مقاله مختص به یک آسیب اجتماعی مرتبط با نابرابریه. من نیلوفر حامدی به عنوان گوینده و فائزه حسنی، کارگردان این قسمت از پادکست در خدمت شماییم.  در اولین اپیزود این پادکست ما به سراغ نابرابری و جنسیت رفتیم.

تیتراژ : 00:58

بی عدالتی جنسیتی یکی از جدی ترین وجوه نابرابریه که زنان در طول زندگی خودشون و در دوره های مختلف حیات تجربه میکنن. مساله ای که باعث میشه یک جنس به واسطه ی تفاوت های فیزیکی که با جنس دیگه داره پایین تر به شمار بیاد و از حقوق و شرایط نابرابری برخوردار باشه و درگیر تبعیض های جدی بشه. تبعیض هایی که گاهی ریشه های سرسخت نهادی، رسمی و دینی دارند و گاهی هم ریشه در فرهنگ و باورها و عرف جوامع. نابرابری جنسیتی مختص به منطقه و جای مشخص نیست و زنان در همه جای دنیا کم و بیش با اون درگیر هستن اما قضیه تو بعضی کشورها حادتره. جامعه ی ما هم از جمله کشورهاییه که مسائل جنسیتی توش پررنگه و زنان دچار مسائل جدی و مختلفی هستن.  مسائلی مثل پایین بودن میزان تحصیلات، ازدواج اجباری یا زودهنگام، بارداری ناخواسته، آثار فرهنگی اقتصادی حاصل از طلاق و یا فوت همسر، خشونت خانگی، خشونت در فضای عمومی و محیط کار، قبول مشاغل پاره وقت با حقوق اندک ، دستمزد کمتر در مقایسه با مردان در مرتبه ی برابر، وجود سقف شیشه ای و محدودیت در دسترسی به قدرت.  حالا این محدودیت ها وقتی با عوامل دیگه ای مثل قومیت و مذهب و وضعیت تاهل و چیزای ازین دست ترکیب بشه فرودستی زنان رو تشدید هم میکنه. ممکنه این فرض به نظر بیاد که زنان امروز میزان بهره مندیشون از امکانات و منابع به مراتب بیشتر از قبل هست و این رضایت زنان رو بالا برده اما باید گفت که هر چند این ضریب دسترسی بالاتر رفته اما سطح انتظارات و آگاهی زنان هم بالاتر رفته و زنان تبعیض ها رو عمیق تر و بیشتر احساس میکنند.

توی این پادکست ما به تجربه های چند زن در زمینه های مختلف گوش خواهیم داد. ما الان قراره به سراغ صداها بریم. سراغ انسانها. چیزی که از زنانگی و نابرابری در این کشور تجربه کردن.  در مورد زنان و کاهش نابرابری های جنسیتی در کشورمون سیاست هایی در حوزه های: ورزش، آموزش، سلامت و..تصویب میشه که روایت های ما رو تحت تاثیر قرار میدن. موضوع نابرابری و جنسیت در دو اپیزود تهیه شده که موضوعات اپیزود اول ورزش و حقوق خانواده هست و در اپیزود دوم به بحث سلامت و آموزش خواهیم پرداخت. بعد از هر روایت و هر صدا، تحلیل مختصر کارشناسانه ای رو خواهیم شنید و در پایان، صحبت های دکتر لیلا فلاحتی، پژوهشگر حوزه زنان و نویسنده ی مقاله رو خواهیم شنید.

ورزش

حبیبه 7:47- تخمین کلی این بخش: 11 دقیقه

اولین بخش از روایت ها که به سراغش میریم، ورزش زنان هست. مشکل ها و چالش هایی که تو این زمینه تو کشورما برای زنان وجود داره با باورهای دینی و نگاه های سنتی به زن پیوند خورده. مشکلاتی که از اعزام اونها و اجازه ی پدر یا همسر شروع میشه و تا مسائل مختلف بحث های مالی تیم های ورزشی هم میتونه ادامه دار باشه ما با حبیبه صحبت کردیم. نایب رئیس فدراسیون والیبال داتشگاه علوم پزشکی یزد. حبیبه تقریبا 50 سالشه، کارشناس آزمایشگاهی شغلش بوده که در حال حاضر بازنشسته شده. کماکان والیبال رو دنبال میکنه و سی سال تجربه ی بازی داره. ازش خواستیم بخشی از تجربیاتشو باهامون در میون بذاره.

همه مون در مورد موارد متعددی که همسران، زنانشونو برای بازی های مهم و ملی ممنوع الخروج کردن ، کم و بیش اطلاع داریم. اتفاقی که در زمانه ی ما عجیبه اما هنوز داره رخ میده. آخرین مورد هم، سمیرا زرگری، سرمربی تیم ملی اسکی، بخاطر عدم اجازه ی همسرش، از بازی ملی جا موند. نیلوفر اردلان و زهرا نعمتی از دیگر بازیکنان ملی پوش ما هستند که قربانی همین اتفاق بودن اما متاسفانه هنوز اصلاحی در راستای این قانون رخ نداده. تلخی بعدی ماجرا اینه که این قضیه فقط مرتبط با بازی های خارجی نیس و گوشه گوشه ی این کشور، زنان زیادی در سکوت، از فعالیت های ورزشی شون منع میشن و هیچکس صدایی از اونها نمیشنوه و اگر هم خبر رسانه ای بشه، چند روزی حرفش میمونه و بعد ورزشکار زن بعدی. حبیبه در بخش اول صحبتش برامون چند مورد از تجربیاتش رو میگه که مرتبط با همین قضیه ست.

پخش از اول تا 1:50

حبیبه به بخشی از صحبت هاش میرسه که شاید مغفول مونده تو بحث سفرهای ورزشی. اونم ایجاد تنش های روانی بازیکن ها توسط همسران و پدرانیه که اتفاقا مانع سفرشون نشدن اما رضایت و حمایت قلبی نداشتن و درباره تاثیرات این قضیه تو کار ورزشی خودش برامون میگه

 پخش 1:50 تا 3:17

فارغ از بحث اجازه، چه چیزهایی، انجام تمرین های طولانی ورزشی، یا اعزام زنان به شهرهای دیگه رو برای زنان سخت میکنه؟

پخش 3:18 تا 5:56

در ادامه  وارد بحث های مالی شدیم، ، حبیبه با توجه به تجربیاتش درباره موانع اقتصادی برامون میگه که جلوی رشد ورزش زنان رو نسبت به آقایون بیشتر می‌گیره

پخش5:58 تا آخر

در مورد مسائل اقتصادی ورزش زنان، بحث های مختلفی هست. پولی که به ورزش زنان تزریق میشه در برابر ورزش مردان خیلی اندک هست و همین قضیه روی پرورش ورزشکاران زن بسیار تاثیر داره. همین طور فدراسیون های مختلف بودجه های کمتری در اختیار زنان قرار میدن و اعزام ها متمرکز بر اعزام مردانه. بعد دیگه ای که در مورد اقتصاد ورزش زنان باید بهش توجه کنیم، رسانه است. خبرگزاری ها و شبکه های ورزشی در حین پوشش خبری ورزش مردان، گریزی کوتاه هم به ورزش زنان میزنن. البته این حد از پوشش خبری در سالهای اخیر شکل گرفته و زنان قبل از دهه ی نود هیچ جایی در  اخبار ورزشی رسانه ها نداشتن. بحث اسپانسرینگ و اعزامی که حبیبه برامون تعریف کرد دقیقا پیوند میخوره به همین پوشش رسانه ای. وقتی بازی زنان نه تماشاچی مرد میتونه داشته باشه و نه از تلویزیون پخش میشه، پس اسپانسر هم براش بصرفه نیست که روی بازی زنان سرمایه گذاری کنه. مورد بعدی که بازهم مرتبط با دیده نشدن ورزش زنان هست، پوشش اونهاست. اگرچه پوشش ورزشکار زن ما با اینکه انتخاب و تایید شده ی نظام سیاسی و ارزشی کشور هست، اما با این حال در تلویزیون پخش نمیشه مگر ورزش هایی مثل پینگ پونگ و تیروکمان.

بخش آخر ورزش زنان و نابرابری، مرتبط با بحث ورزشگاه هاست. در مورد مطالبه ی ورود زنان به استودیوم ها، خبر داریم اما نکته ای که میخوام بگم اینه که تماشای بازی زنان حتی برای بستگان و آشنایان مرد بازیکنان زن ما هم ممنوعه و اونها اجازه ندارن بازی نزدیکانشون رو ببینن. عجیب تر اینکه اگر بازیکنان ما مربیان مرد داشته باشن، حتی اونها هم از حضور در زمین منع میشن و نهایتا اگر زمین بازی فنس کشی داشته باشه، از پشت فنس ها میتونن بازیکن رو هدایت کنن و اگر دور زمین دیوار باشه که.. ناچارا بازی رو از رادیو دنبال خواهند کرد!

حقوق خانواده –  بنفشه 10:15 دقیقه و تخمین کلی زمان این بخش: 15 دقیقه

توی بخش بعدی این قسمت ما به سراغ یکی از پرچالش‌ترین  موضوعاتی میریم که نابرابری‌های جنسیتی زیادی در اون وجود داره؛ طلاق. بحثی که تو کشورما معمولا داغه و بین انتظارات عمومی جامعه و قوانین مربوط به حقوق زنان، فاصله ای وجود داره که انگار روز به روز هم این فاصله داره بیشتر و بیشتر میشه. در مورد اینکه بعد از طلاق، یک زن با چه چالش هایی توی جامعه ی ما مواجه میشه کم و بیش چیزهایی شنیدیم اما قراره ما به پروسه‌ی طلاق بپردازیم. بنفشه 54 سالشه. بزرگ شده‌ی یکی از شهرستان های کرمانشاهه، بعد از 32 سال زندگی مشترک تصمیم به جدایی میگیره. جدایی که ظاهرا مرد موافقش نیست و به همین دلیل پروسه‌ی طلاق بعد از گذشت سه سال، همچنان نافرجام مونده. زمانی هم که ما با بنفشه صحبت کردیم وضعیتش هنوز مشخص نبود. بنفشه مثل اکثر زنان از شروط ضمن عقد ازدواج مثل حق طلاق، حق مسکن و… برخوردار نیست و این، مساله ی طلاقش رو پیچیده کرده. بنفشه در حال حاضر سه ساله که از همسرش جدا زندگی میکنه و با انجام هنرهای دستی، همین طور حمایت خانواده‌ی خودش، امورات خودش و تنها فرزندش رو میگذرونه.

پخش از اول تا 1:20

بعد از اینکه بنفشه بخاطر دلایل متعددی که شنیدید، درخواست طلاق میده و همین طور اعلام میکنه که همسرش نفقه رو طی سالهای زندگی پرداخت نکرده، شوهرش به 6 ماه زندان محکوم میشه. مرد هم برای خلاصی از حکمی که براش صادر شده ادعای عدم تمکین زن رو به دادگاه ارائه میده . چند باری این درخواستش توسط قاضی رد میشه تا مرد بالاخره راه دررویی پیدا میکنه.

پخش از 1:22 تا 3:34

طور که شنیدید، همسر بنفشه که گویا از قوانین اطلاع داره، تو شهر دیگه ای خونه ای میگیره و مطابق قانون، زن باید هر جایی که شوهرش بخواد برای زندگی بره و اگر مخالفت کنه در واقع تمکین نکرده و بهش عنوان ناشزه تعلق میگیره. به زن ناشزه هم که نفقه ای داده نمیشه. البته نفقه ی سالهای گذشته همچنان به عهده ی مرد باقی میمونه ولی همین مساله روند کار رو برای بنفشه سخت تر میکنه. بنفشه درخواست تجدید نظر میده برای عدم تمکین خودش و از دادگاه درخواست میکنه تحقیق کنن تا ماجرای صوری بودن نقل مکان و همینطور سند خونه ای که مرد به نام خواهرش کرده مشخص بشه. اما قاضی در جواب بهش میگه: مگه ما بیکاریم بیایم تحقیق؟ بنفشه از خونسردی شوهرش در دادگاه میگه که براحتی اعلام میکنه زنمو دوست هم ندارم اما طلاقش هم نمیدم

پخش از 3:35 تا 4:35

از بنفشه خواستیم، تمام مشکلات قانونی که طی این سالها رفت و آمد به دادگاه به عنوان یک زن داشته رو، برامون بگه

پخش از 4:35 تا آخر

پرونده ی بنفشه، قضیه ی پیچیده و همینطور آزاردهنده ای بود که البته فقط همین یکی هم نیس و زنان زیادی طی پروسه طلاق، توسط مرد درگیر گیر و پیچ‌های قانون میشن و آخر کار هم ممکنه نتونن موفق بشن. به جهت تخصصی بودن این موضوع، ما به سراغ آقای رضا محسنیان سزاوار، وکیل دادگستری رفتیم که در زمینه ی حقوق خانواده و مشخصا بحث طلاق تجربه داشتن و موارد پرونده ی بنفشه رو، از منظر قانون توضیح دادن. اینکه دور زدن قانون نه فقط تو پرونده ی بنفشه، که در موارد دیگه هم براحتی میسره و دادن عنوان ناشزه به زن، یعنی زنی که تمکین نمیکنه برای مرد آسون تر از تصور ماست و زن ناشزه نه تنها نفقه بهش تعلق نمیگیره و ادعای عسر و حرجش رد میشه، که حتی دادگاه هم برای مردی که همسرش تمکین نمیکنه، اجازه ی ازدواج دوم رو صادر میکنه. آقای سزاوار در مورد نابرابری قانون طلاق میگه، اینکه این قوانین شاید برای زمانی که قانون مدنی نوشته شده کارساز بوده، اما این قوانین در زمان حال نه تنها مشکل سازه بلکه آثار سویی داره خصوصا برای زنان مثل قانون زدگی، دین زدگی و این فضا برای سواستفاده ی مردان موقعیت مطلوبی میسازه. حق طلاق قانونا و صرفا برای مرد هست و حتی زنی که اصطلاحا میگیم حق طلاق داره، اینطور نیس که حقش باشه بلکه در حقیقت زن از سمت مرد وکیل میشه که خودش رو طلاق بده و این حق تماما در اختیار مرده. اینکه در قانون مواردی هست که زن میتونه به واسطه ی اونها طلاق بگیره: مثل نفقه ندادن و به اصطلاح خرجی ندادن مرد، اعتیاد و اینکه شرایط زندگی طوری باشه که ادامه دادن به اون زندگی زن رو به عسر و حرج یعنی سختی بندازه وجود داره. اما نکته ای که آقای سزاوار اشاره کردن اینه که مرد می‌تونه به راحتی از تمام اینها راه فراری پیدا کنه. مواردی که عسر و حرج ایجاد میکنه برای زن، در 90 درصد مواقع اصلا قابل اثبات نیست. نفقه ندادن مرد هم میتونه با پرداخت ماهیانه ی مبلغ اندکی مثلا حتی 100 هزار تومن از سر مرد باز بشه و درخواست ترک نفقه ی مرد به راحتی رد بشه. اتفاقی که برای بنفشه هم افتاده و همسرش با واریز مبلغ اندکی به کارت پسرش، نفقه ی دورانی که جدا زندگی میکنن رو داره میپردازه. حتی در مورد اینکه مهریه اهرم فشار برای زن هست هم اطمینانی نیست. زنی که درخواست مهریه میده و همسرش به دادگاه مراجعه میکنه و اعلام میکنه توان مالی ندارم، مهریه قسط بندی میشه و بعضا این قسط ها به حدی کم هست که مرد براحتی پرداخت میکنه و طلاق هم در نهایت اتفاق نمی‌افته. آقای سزاوار در آخر به راهکارهایی اشاره کردن اما مهم ترین اونها، ثبت شروط ضمن عقد هست؛ اینکه زن و مرد خودشون قبل از ازدواج توافقاتشون رو به شکل قانونی ثبت کنن. تغییر دادن قوانینی که ریشه ی دینی دارن ممکنه سالها طول بکشه و زنان باید تا شرایط برابر، از حداکثر توان قانونی استفاده کنن تا برای حقوق اولیه شون، تا برای خروج از ازدواجی که خودشون با اراده ی خودشون واردش شدن، به این سختی ها نیفتن.

موسیقی کوتاه

به پایان اپیزود اول پادکست رحا رسیدیم اما قبلش بخش اول تحلیل دکتر لیلا فلاحتی، پژوهشگر حوزه ی زنان و یکی از نویسندگان مقاله نابرابری جنسیتی و وضعیت زنان ایرانی در کتاب دومین گزارش وضعیت اجتماعی ایران رو در مورد دو تجربه زیسته ای که مطرح شد میشنویم. قسمت دوم این پادکست هم ادامه ی همین بحث نابرابری و جنسیت هست که بزودی منتشر میشه. خوشحال میشیم نظراتتون رو از طریق اینستاگرام به آدرس RAHMAN.INST  و ایمیل ما، radioraha99@gmail.com در میون بذارید و ما رو به دوستانتون هم معرفی کنین.

دکتر فلاحتی: 5 دقیقه

از اینکه به این پادکست گوش دادید ممنونیم.