نشست خبری “اولین همایش کودکی در ایران” برگزار شد.

نشست خبری “اولین همایش کودکی در ایران” با حضور خبرنگارانی از خبرگزارهای ایبنا، ایسنا، باشگاه خبرنگاران جوان، هفته نامه سلامت، خبرآنلاین، روزنامه قانون، کتاب ایران، روزنامه شهروند، هفته نامه کلید ملی و فرصت برگزار شد.

دکتر معین: کودکی هویت مستقل دارد

در سال های اخیر، توجه به مقوله کودکی بیش از پیش مورد توجه دانشگاهیان و فعالان اجتماعی قرار گرفته است و این واقعیت که کودکان نقش مهمی در ساختن آینده ای بهتر یا بدتر دارند، برای این قشر محرز شده است. به همین دلیل موسسات و نهادهای مختلف که اکثرا عناوین مستقل و مردم نهاد را یدک می کشند، تلاش دارند تا با نگاهی نو به دوران کودکی و آگاه سازی جامعه و مسئولان، آینده بهتری را برای کشور رقم بزنند. در این راستا موسسه رحمان نیز که موسسه ای غیراتفاعی است و به همت جمعی از اعضای هیئت علمی دانشگاه ها پایه گذاری شده، با برگزاری اولین همایش ملی کودکی در ایران، سعی در قدم گذاشتن در این مسیر مهم دارد. بر این اساس نشست خبری اولین همایش ملی کودکی در ایران با حضور دکتر مصطفی معین، دکتر شیوا دولت آبادی، نسرین نافعی و دکتر محمد سعید ذکایی روز یکشنبه 5 مهرماه در محل موسسه رحمان برگزار شد.

برای حمایت از حقوق کودکان به جهان متعهد شدیم

دکتر معین، رئیس هیئت امنای موسسه رحمان که ریاست این همایش را نیز بر عهده دارد، درباره سابقه فعالیت های موسسه رحمان توضیحاتی را برای حاضرین ارائه کرد. طبق گفته های وی موسسه رحمان یک نهاد مدنی است که فعالیت خود را از سال 86 در زمینه مسائل و مشکلات اجتماعی با رویکرد علمی و پژوهشی آغاز کرده است و توانسته پروژه های مهمی را به اجرا درآورد که یکی از مهم ترین آن ها پروژه وضعیت اجتماعی ایران بود که در 40 پژوهشگر به مدت دو سال 23 مولفه و شاخص آسیب اجتماعی را مورد بررسی قرار دادند و نتیجه این بررسی ها منتشر شد. مدیر اجرایی این پروژه سعید مدنی بود. قرار است ادامه این پروژه نیز به زودی کلید بخورد. همچنین پروژه بزرگ دیگر این موسسه بررسی وضعیت زنان ایران بود که قرار است در آینده نزدیک نتیجه آن توسط نشر نی منتشر شود. دکتر معین درباب اهمیت این بررسی ها گفت: نکته مهم آن است که بررسی های اجتماعی صورت گرفته تنها گزارش هایی است که در طول تاریخ در این کشور انجام شده و انتشار پیدا کرده است.

وی همچنین به نشست های ماهانه، نشریات داخلی، همایش های سالیانه ای که توسط این انجمن برگزار می شود اشاره و تاکید کرد همایش ملی کودکی در ایران که به همت موسسه رحمان در حال انجام است، در نوع خود، کم نظیر است. رئیس همایش ملی کودکی، درباره اهمیت پرداخت به موضوع کودکی گفت: امروزه مفهوم کودکی نسبت به گذشته دچار تحول شده است. چندین سال پیش به کودکی تنها از نقطه نظر زیست شناختی و بیولوژیکی توجه می شد. اما امروزه علاوه بر این نگاه، برخورد جامعه شناسانه نیز صورت می گیرد و کودکی به عنوان یک پدیده اجتماعی مورد بحث است. در حال حاضر کودکی تنها به عنوان دوره گذار به بزرگسالی به حساب نمی آید بلکه دوره ای مستقل است.

دکتر مصطفی معین درباره ویژگی های این دوره مستقل گفت: کودک با محیط اجتماعی و خانواده تعامل دارد و در تعامل سازنده رشد می کند. او غیرفعال و صرفا مصرف کننده نیست بلکه خلاقیت و نوآوری دارد و سعی می کند فرهنگ و گفتمان خود را شکل دهد. علاوه بر این کودکی هر نسلی با دوران پیش ز او متفاوت است که این سیر طبیعی جوامع بشری است.

عضو هیئت امنای موسسه رحمان این نگاه جدید در جوامع را به فال نیک گرفت و نوع نگاه هر دولت به مقوله کودکی را نشان دهنده میزان بصیرت و عمق آینده نگری آن ها دانست و گفت: بی توجهی به دوران کودکی، نشان از غرق شدن در روزمرگی و نگاه کوتاه مدت دولت ها دارد و سرمایه گذاری و به رسمیت شناختن حقوق کودکان و به مقام عمل درآوردن آن ها، آینده بهتری را در پی خواهد داشت.

دکتر معین تلفات فراوان کودکان و زنان در جنگ جهانی دوم و توجه جامعه جهانی به میزان آسیب پذیری بالای کودکان را نقطه آغاز جنبش های حقوق بشر عنوان کرد و گفت: در نهایت در سال 1989 کنوانسیون حقوق کودکان در سازمان ملل به تصویب رسید که 190 کشور از جمله ایران آن را امضا کردند. بر اساس همین تعهد جهانی نیز موظف هستیم تا نهادی ملی برای حمایت از کودک داشته باشیم.

او در معرض آسیب بودن کودکان در جامعه جوان ایران را ناشی از بی توجهی مردم و مسئولان دانست و گفت: مسائلی چون کودک کار، بزهکاری کودکان و کودک آزاری نشان می دهد که در این مورد غفلت شده است. البته برای شروع به اصل موضوع کودکی پرداخته ایم و این مباحث برای قدم های بعدی مورد توجه بیشتر قرار خواهد گرفت.

دکتر معین در پاسخ به این سوال که با توجه به نقش عمده سیاستگذاران دولتی در برنامه های مربوط به کودکان، تا چه اندازه این سیاستگذاران، مخاطب همایش ملی کودکی خواهند بود، گفت: همه مخاطب این همایش هستند. از خانواده ها گرفته تا فعالان، نخبگان، مسئولان حکومتی و مراجع ذیربط. حتی خود کودکان و نوجوانان. اما انتظار نداشته باشید که در یک همایش دو روزه بشود با همه مخاطب ها ارتباط برقرار کرد. این نقطه شروع است و باید در آینده استمرار پیدا کند. مضاف بر این که نتایج این همایش منتشر خواهد شد.

ضرورت تقویت همکاری های بین رشته ای

در نشست خبری “اولین همایش کودکی در ایران” پس از دکتر معین، دکتر محمدسعید ذکایی، دبیر علمی همایش بود تا در خصوص محتوا، نکاتی را عنوان کند. دکتر ذکایی درباره همایش ملی کودکی گفت: احساس ما این بود که جای همایشی با عنوان کودکی که نگاه بین رشته ای بر آن حاکم باشد، خالی است. نگاهی که بتواند مفاهیم و تحولات را نشان دهد، در جامعه حساسیت ایجاد کند، منشا اثر شده و به مداخله نهایی منتهی شود. خوشبختانه استقبال خیلی خوبی صورت گرفت. در حدود 140 مقاله در 4 حوزه ارسال شد که در نهایت انعکاس دهنده تجربه کودکی در فضای بین رشته ای به لحاظ مفهومی و ساختاری باشد. از حوزه هایی چون روانشناسی، روانپزشکی گرفته تا علوم اجتماعی و ادبیات و درواقع حوزه های علوم انسانی به معنای عام آن، دعوت به همکاری کرده و مقاله هایی را نیز دریافت کردیم.

او با صحه گذاشتن بر سخنان دکتر معین درخصوص نگاه تازه جهان به دوران کودکی، ابیان کرد: در واقع تمرکز ما بر انعکاس فضای جدید کودکی است که سابقه آکادمیک آن در جهان به حدود دو دهه می رسد. این نگاه تازه، کودک و دوران کودکی را به عنوان مقوله ای با هویت مستقل بررسی می کند. در دنیای جدید، کودکی صرفا به عنوان دوره ای برای گذار به بزرگسالی نیست و باید از این نگاه عبور کرد. آن چه مسلم است چه به لحاظ کیفی و چه به لحاظ کمی، تحولات جدی در ماهیت و مفاهیم کودکی شکل گرفته و لازم است ما نیز نگاه شایسته و متفاوتی به این موضوع در کشورمان داشته باشیم.

این عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی در توضیح بخش های مختلف مقاله های ارائه شده به همایش عنوان داشت: ما تصویر دوران کودکی را در 4 محور کلی طبقه بندی کردیم. بخش اول تصویر کودکی است به این معنی که کودکی معاصر در ژانرهای مختلف از سینما و تلویزیون گرفته تا عکس و ادبیات، چگونه بازنمایی می شود. در این حوزه مقالات کارشناسانی در حوزه های تاریخ، ادبیات، علوم اجتماعی، مطالعات فرهنگ و علی الخصوص مطالعات رسانه را مورد بررسی قرار دادیم. بخش دوم کودکی در زندگی روزمره نام دارد که تلاش کردیم به کمک مقالات کارشناسانی در حوزه های علوم اجتماعی خاص و عام به آن بپردازیم. پرداختن به کودکی در زندگی روزمره، به این معنی است که نگاه تازه اجتماعی، سنت جدیدی را درباره کودک پایه گذاری می کند. این سنت جدید به ما می گوید کودکان در متن عوامل مختلف هستند و می توانند با تعامل خود اثرگذار باشند. در واقع کودک نه به عنوان موجودی منفعل بلکه شخصیتی که می تواند در تعامل با جامعه تاثیری متقابل اعمال کند، بررسی می شود. این جوامع می تواند از فضاهای تفریحی تا خانواده و تمامی حوزه های خصوصی و عمومی را شامل شود.

دکتر ذکایی، نگاه تاریخی به کودکی را عنوان بخش سوم فراخوان مقالات بیان کرد و افزود: از منظری دیگر نگاهی تاریخی به دوران کودکی خواهیم داشت. چرا که اعتقاد داریم کودکی در فرآیندهای تاریخی دچار تحولات بسیار شده و از دوره ای به دوره دیگر متفاوت است. در نتیجه لازم است از «کودکی ها» سخن به میان آوریم نه از «کودکی». دوره های مختلف تاریخی از آن جهت که بر فرهنگ و نگاه انسان ها به کودک و تعامل آن ها اثرگذار بوده اند، حائز اهمیتند. باید بدانیم که تحولات مهم تاریخی من جمله دوران مشروطه و سال های پس از آن که نگاه معاصر به مقوله کودکی را تشکیل می دهند، چگونه بر این دوران عارض شده اند. در بخش چهارم نگاه سیاست اجتماعی، رویکرد دیگری است که می توانیم از این زاویه به دوران کودکی بپردازیم.

وی در توضیح جزئیات بخش «نگاه سیاست اجتماعی» گفت: کودکی در دوران معاصر، منشا مداخله ها و اتفاقات بسیاری بوده است و نهادهای گوناگونی را در سطوح مختلف درگیر کرده است. از جمله مسائلی که کودکان روزگار معاصر با آن مواجه هستند و نگاه دقیق ما را طلب می کنند، آسیب های فضای مجازی، سواستفاده از حقوق کودک و مسائل مربوط به جنسیت کودکان و کنار گذاری و تبعیض است.

او درخصوص کیفیت مقالات ارائه شده به دبیرخانه همایش بیان کرد: از 140 مقاله، ما 18 مقاله را در نهایت برای ارائه در این 4 بخش انتخاب کردیم. البته کم و کیف مقالات در هر حوزه به میزان و سابقه مطالعات در آن حوزه برمی گردد. بنابراین با توجه به سابقه 50 ساله و ریشه دارتر بودن حوزه هایی چون ادبیات، روانشناسی و علوم تربیتی، طبیعتا فعالان این بخش، حضور پررنگ تری نیز داشتند. اتفاقی که در همه جای دنیا نیز می افتد. امیدواریم این همایش در حکم تلنگری باشد که همه بخش ها را متوجه این موضوع مهم کند و نگاه یک سویه به دوران کودکی را تغییر دهد. زیرا تنها نگاه کردن از دریچه علم روانشناسی به کودکی، ممکن است گاه استقلال و عاملیت کودک را مخدوش کرده و کودک را از نگاه های مهم تاریخی دور سازد. امید است اولین همایش ملی کودکی به همکاری بین رشته ای قوی میان دپارتمان های دانشگاه ها منجر شود.

فراتحلیل در جامعه علمی ما ضعیف است

دکتر شیوا دولت آبادی، عضو شورای سیاست گذاری همایش و مدیرعامل انجمن حمایت از حقوق کودکان در نشست خبری “اولین همایش کودکی در ایران”، نگاه نو و مدرن به مسئله کودکی در ایران را مهجور مانده دانست و گفت: برای این که بتوانیم در آینده ای نه چندان دور شاهد تغییرات ملموس و واقعی در این زمینه باشیم، لازم است تا نوع نگاهمان را تغییری اساسی دهیم. آن چه به نظر می رسد این است که همواره روح حاکم بر تحقیقات در زمینه کودکی به شکل تک بعدی در رشته های گوناگون رشد کرده است. به عنوان مثال ما در انجمن حمایت از حقوق کودکان سمینارهای زیادی را به فقر کودکان و مسئله کودک آزاری اختصاص داده ایم. اما محورهای این همایش به گونه ای انتخاب شده تا به تصویری جامع از دوران کودکی دست یابد؛ چیزی که از همان جلسات اول دغدغه مهم سیاست گذاران این همایش بوده است.

به گفته دولت آبادی حسن عمده چنین همایشی کنار هم قرار گرفتن رشته های مختلف و تعامل و همکاری آن ها است. او برای روشن شدن این مطلب مثال هایی را درباره حوزه حساس آموزش و پرورش مطرح کرد: به عنوان مثال آموزش و پرورش کودکان و نگاه به ساختار انسان، در این میان، یکی از مسائل عمده است. زیرا ما به خاطر تنوع فرهنگی که در کشورمان داریم، فرهنگ کودکی حتی از خانه ای به خانه دیگر متفاوت است. مشکلات خانواده ها در برخورد با کودکان تفاوت دارد و گاه در میان خانواده ها شاهد مسئله بیش تیماری هستیم که کودکان را به انسان های غیرمستقل و وابسته تبدیل می کند. البته مسئله آموزش و پرورش از این هم عمده تر است و گاه در متون درسی به طور واضح شاهد تبعیض های جنسیتی هستیم. یا این که هیچ گاه در متون درسی آن طور که باید و شاید مهارت های ساده زندگی به کودکان آموخته نمی شود. ما و کودکانمان بلد نیستیم حریم دیگران را رعایت کنیم و خانواده هایی که وضعیت مناسبی دارند و می خواهند به کودکانشان محبت کنند،  خودمحوری را به فرزندان می آموزند. این در حالی است که می توان با مهارت آموزی در سال های کودکی از طریق کتاب ها و داستان ها و بازی نقش، این مفاهیم مهم مانند تنظیم روابط انسانی را درونی کرد.

مدیرعامل انجمن حمایت از حقوق کودکان، اولین همایش ملی کودکی ایران را انعکاس نگاه های مختلف در حوزه های گوناگون دانست که سبب می شود تا پژوهشگران دریابند در آینده باید قدم هایشان را به کدام سمت بردارند و با شناختی که پیدا می کنند، متوجه می شوند نقاط ضعف کجاست و به دنبال راهبردهای تازه، باید چه جاهایی را جستجو کنند. دولت آبادی همچنین افزود: متاسفانه فراتحلیل در جامعه علمی بسیار کم اتفاق می افتد. به عنوان مثال من 30 سال است که در جریان پروژه های تحقیقاتی و پایان نامه های بسیار حول محور کودکی بوده ام اما اگر امروز از من بپرسند که انگیزه پیشرفت کودک ایرانی چیست، نمی توانم پاسخ دهم که ضعف همان فراتحلیل را می رساند. اثر ماندگار این همایش ها بحث هایی است که در جریان همایش و پس از آن اتفاق می افتد. هر چه این بحث ها تحلیلی تر باشد، می تواند ما را در پیدا کردن موضوع همایش های بعدی یاری کند. در واقع تلنگری است برای جامعه علمی ما که پژوهش ها را جمع آوری کنیم و نگاهی دقیق تر و عمیق تر به آن ها بیندازیم. کشور ما این توان بالقوه را دارد تا از کودکان خود انسان هایی شایسته برای آینده ایران بسازد.

در پایان نشست خبری “اولین همایش کودکی در ایران” نسرین نافعی، دیگر عضو شورای سیاست گذاری همایش، درباره این همایش به گفت و گو با خبرنگاران پرداخت. نافعی در ابتدا به عنوان عضو هیئت مدیره موسسه پژوهشی کودکان دنیا به کارهایی که این موسسه طی 30 سال فعالیت خود در حوزه کودکان انجام داده، پرداخت و افزود: این همایش می تواند نقطه عطفی باشد تا سازمان های مختلف با نگاه های متفاوت بتوانند با یکدیگر همکاری کنند تا مسائل کودکان را در بستر زندگی و به صورت ملموس ببینیم. متاسفانه تا امروز هر موسسه ای کار خودش را انجام داده و جای تعامل میان آن ها خالی است. حتی در دانشگاه ها نیز از پایان نامه های متعدد با این موضوع برای کودکان طرفی بسته نمی شود.

نافعی همچنین اشاره ای به بحث آموزش مهارت های اجتماعی در سخنان دکتر دولت آبادی داشت و گفت: یک دوره ای آموزش و پرورش به همین قصد برنامه ای آموزشی را وارد مدارس کرد. اما از آن جا که برای آن زمینه سازی و فرهنگسازی نشده بود و هدف آن برای معلمین و خانواده ها مجهول بود، به شکل یک واحد درسی درآمد و اهمیت خود را در میان بچه ها از دست داد.

این همایش که به همت موسسه موسسه رحمان قرار است در روزهای 7 و 8 مهرماه در محل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برگزار شود، علاوه بر ارائه مقالات برگزیده در 4 پنل، دارای بخش های جانبی نیز هست. از آن جمله می توان به نمایشگاه عکس با عنوان کودکی در گذر تاریخ اشاره کرد که گزیده ای است از گنجینه مطالعات تاریخ معاصر ایران که به همت شورای کتاب کودک برگزار شده است و تا یک روز پس از پایان همایش همچنان ادامه دارد. علاوه بر این صبح 8 مهرماه دو کارگاه آموزشی با عناوین جامعه شناسی کودکی با همکاری موسسه پژوهشی کودکان دنیا، تحت سرپرستی سارا صدیق و کارگاه کودکی در گذر تاریخ به سرپرستی زهره قانونی و فرزانه طاهری توسط موسسه پژوهشی تاریخ و ادبیات برگزار خواهد شد.