نشست “سیر تطبیقی کنترل مواد مخدر؛ کاهش تقاضا یا مبارزه با عرضه؟” برگزار شد.

در دنیـا 215 میلیون (آمار رسمی سازمان ملل متحد) تـا 400 میلیـون (آمار غیررسمی) نفـر مصـرف کننـده‌ی مــواد مخـدر وجـود دارد و حداقـل 15 میلیون نفر درگیر قاچاق و توزیع مواد مخدر هستند. طبـق بـرآوردهـای انجـام شـده چهـار صنعت بزرگ سودآور عبارتند از: اسلحه، نفت، توریسم و مواد مخدر. در جامعه‌ی ما مواد مخدر به نحـوی همـه‌ی طبقـات را دربـرگرفتـه اسـت و قریـب 90% مــردم به نوعی نسبت به این موضوع دغدغه و نگرانی دارند.

بررسـی تطبیقـی ازقبـل از انقــلاب اسـلامـی تا کنـون، چگونگـی پرداختـن بـه موضـوع (کاهـش تقاضا یا مبارزه با عرضه) را روشن می‌کند.

اولین بُعد مصرف مواد مخدر، بعد اجتماعـی آن اسـت. قاچـاق مـواد مخـدر و اعتیـاد در حقیقـت تهدیدی برای امنیت ملی کشور است. امام رحمه الله علیـه بعـد از جنـگ بـه سـران کشــور تأکیــد داشتنـد که اولویـت اول کشـور بایـد مبارزه با اعتیاد و یـا مهار آن باشد. با این نگاه ستاد مبارزه با مواد مخدر با قوانین مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام شکل گرفت.  مطابق با قوانین این ستاد و با توجه به تأکید حضرت امام قـرار بـود ظرف 2 سال این پدیده مهـارشـود، درحالـی که 18 سـال از عمـر ستـاد مـی‌گـذرد و کمـاکان معضل باقی است.

یکی از شاخص‌های رشد یا مهار مصرف مواد مخدر، آمار مصرف‌کنندگان مواد مخدر و در نظر گرفتن نسبت این افراد به جمعیت کل است.

طبق اسناد در سـال 1334 آمــار مصــرف کننـدگـان 1.500.000 نفـر بــوده که با توجه به جمعیت آن زمان چیزی حدود 7% جمعیت کشور را تشکیل می‌داده است.

در سال 1356 تعداد مصرف‌کنندگان بین 5/2 تا 3 میلیون نفر بوده است که این رقم ده سال بعد 2 میلیون نفر (یک میلیون و دویست هزار نفر معتاد قطعی و هشتصدهزار مورد تفننی) برآورد شده است. براساس تحقیقات سال 1383 مصرف کنندگان مـواد مخـدر در کشـور 3.761.000 نفـر بـوده‌انـد، که از ایـن تعـداد 1.157.000 نفـر وابستـه شدیـد (معتاد قطعی) و 1.390.000 نفـر مبتلایـان بـه سـوء مصـرف هستند. بهرحـال هـر دو در طیـف مصـرف‌کنندگـان بوده و بقیـه یعنی حدود 1.200.000 نفر به‌ صورت تفننی مواد مخدر مصرف می‌کنند.

در حال حاضر (1386) ستاد، آمار مصرف‌کنندگان را دو میلیـون نفـر بـرآورد کـرده است که با توجه به تحقیقات جدید، اگر ایـن تعـداد در خانـوارها محاسبـه شود، چیــزی حــدود 10 میلیـون نفـر درگیر مصرف مواد مخدر هستند. این خانوارها به اصطلاح در معرض نوعی زلزله‌ی همیشگی قرار دارند. در خصوص مصرف مشروبات الکلی در کشور، آمار نشان می‌دهد سالانه 26-25 میلیون بطری مشروبات الکلی مصرف می‌شود. سال گذشته آقای احمدی مقدم کشـف 5/5 میلیـون بطـری مشروبـات الکلـی را اعـلام کردنـد.

از دیگر شاخص‌ها توجه به روند الگوی مصرف مواد مخدر است. در حال حاضر رونـد الگـوی مصـرف در حـال تغییـر است. قبلاً 70% معتادین تریاک و13% هروئین مصرف می‌کردند، درحال حاضـر گزارش‌ها حاکی از مصـرف 42 درصدی هروئیـن و کـراک است کـه اگـر این آمار درست باشد، یک فاجعه درحال به وقوع پیوستن است. تبیینی که در این مورد به ذهن می‌رسد این است که به دلیل حل نشدن بحث تقاضا و مدیریت تقاضا در داخل، و به اندازه‌ی کافی نبودن داروهای نگهدارنده و درمانی، معتادان به مواد تند و تیزتر یعنی موادی از قبیل کراک و شیشه روی می‌آورند. این امر نیازمند کار پژوهشی است، چرا که به نظر می‌رسد چه بسا این اتفاقات تحت هدایت مافیا صورت می‌گیرد. یعنی مافیا با آلوده کردن مواد سبک، معتادین را به سمت مصرف مواد صنعتی و شیمیایی پرخطرتر سوق می‌دهند. به همین دلیل قیمت بعضی از این مواد نسبت به مقطع پژوهشی قبل چند برابر شده است. به عبارت دیگر و با احتساب حداقل یک میلیون معتاد، سالانه مبلغ 3 میلیارد دلار هزینه‌ي مواد مخدر می‌شود.

نگاهی به قیمت مواد مخدر نشان می‌دهد در 20 سال گذشته میانگین قیمت یک کیلو تریاک از 139.000 تومـان بـه 598.000 تومـان، حشیـش از 74.000 تومــان بـه 306.000 تومــان، هــروئیـن از 438.000 تومــان بـه 3.110.000 تومان، و مرفین از 27.500 تومان به 2.400.000 تومان رسیده است (طبق آمار سال 1385). این در حالی است که در افغانستان هر یک گرم هروئیـن یـک دلار و در اروپا 100 دلار اسـت.

شاخـص مهـم دیگـر در نظر گرفتن تعداد جرایم مرتبط با مواد مخدر نسبت به کل جرایم است. از بیش از جمعیت ده میلیـون نفـری دستگیرشدگان از بعد از انقلاب تا کنون، 5/4 میلیون نفر مستقیماً در ارتبـاط بـا جرایـم مـواد مخـدر بازداشت شده‌اند (با احتساب تکراری‌ها) و 30%  از بقیـه‌ی دستگیـری‌ها نیـز ناشی از جرایم مرتبط با مواد مخدر بوده است.

مجموعه کشفیات مواد مخدر، از اول انقـلاب 3589 تُن بـوده اسـت کـه از این حجم 77 تُن هروئیـن، 229 تُن مرفین، 2551 تُن تریاک، 601 تُن حشیش و 110 تُن سایر مخدرات بوده است. 40%  این کشفیات ترانزیتی است، یعنی 40% از هزینه‌هـای مـادی و معنـوی کشـور را برای مبارزه با مواد مخدری که به اروپا حمل می شود، هزینه می‌کنیم.

آمار سال‌های 85-1368 در خصوص افراد مرتبط با مواد مخدر عبارت است از: حدود 21.000 نفر مجموع باندهای متلاشی شده، 17.000 مورد درگیری‌‌های مسلحانه، 21.700 قبضه کشف سلاح، 5.700 مورد کشته شدن اشرار، 3.600 نفر شهید، و نزدیک به 11.000 مورد گروگان‌گیری. در حال حاضر با توجه به برآورد اجمالی 1.000.000 نفر در شبکـه‌ی توزیـع فعالنـد (که تعدادی از این‌ها خود مصرف‌کننده‌ نیز هستند). ایـن رقم در اسناد ساواک درسال 1355 تعداد 200.000 نفر ذکر شده است.

از دیگر شاخص‌ها توجه به پیامدهای مصرف مواد مخدر است:

• طبق آمار 15 تا 20 درصد حوادث رانندگی کشور ناشی از مصرف مواد مخدر است.
• برآورد و تخمین مجموع آلودگی‌هـا و از جملـه ایـدز، حـدود 85.000 نفـر و شناسائـی و ثبـت‌شدگان 16.000 نفـر بـوده‌انـد. در سال‌هـای 75-74 یکـی دو درصد از بیماران ایدزی از طریق تزریق آلوده شده بودند، در حال حاضر66% بیماران مبتلا به ایدز، از طریق تزریق آلوده شده‌اند.
• طی سـال‌های 85-1373 تعداد معتادین فوت شده در خیابان‌ها 28.597 نفر بوده‌اند.
• طی سـال‌های 85-1373 تعداد 1.550.000 نفـر معتاد در مراکـز درمانـی دولتی یا بخش‌هـای خصوصـی پذیرش شده‌اند. طبق آخرین آمارهـا، 95% درمـان‌شدگـان پس از 6 مـاه مجـدداً به مــواد مخدر رو آورده‌اند. تحقیق انجام شده در سال 1383 با موضوع خسارات مواد مخدر به اقتصاد کشور نشان می‌دهد مواد مخدر سالانه مبلـغ ده هـزارمیلیـارد تومـان به اقتصاد کشور لطمه می‌زند. از این مقدار 43% هزینه‌ی مصرف‌کنندگان و 57% هزینه‌ی دولت و جامعه است. دولت سالانه مبلغ 2.700 میلیارد تومان مستقیماً برای مبارزه با مواد مخدر هزینه می‌کند.
• بـازتـاب مــواد مخـدر در ابعــاد سیاسـی- مدیریتـی بسیـار منفـی اسـت، که این امر به بی اعتمادی به مدیران و ناکـارآمـدی بروکراسـی و نظـام انجامیده است. به عبارت دیگر شاهد این طرز فکر در اذهان مردم هستیم که نظام در امر کنترل و مهار مواد مخدر ضعف دارد، حال چه مسألهنتوانستن باشد، چه نخواستن.

قبل از انقلاب، رژیم قدرتی داشـت کـه تـا انـدازه‌ای می‌توانست موضوع را مدیریت کند؛ او عرضه را بـا ترانزیتـی کـه خـودش انجـام مـی‌داد بالانس می‌کـرد. البتـه مافیـای مـواد مخـدر بعضاً اورا اذیـت می‌کـردنــد (مثـل قضیـه‌ی لـو رفتن اشـرف در فرودگـاه پاریس)، لیکـن این کار هم درآمد کلان داشت و هم هزینه‌های مرتبط با درگیری و گروگان‌گیـری نیروهای مبارزه با مواد مخدر را در پی نداشت.

آمار نشان می‌دهد کل افراد دستگیر شده در زمان شاه از 57-1347 کمتراز 110.000 نفر و کل کشفیات ایـن ده سال 112 تُن بوده است. این در حالی است که در نظر داشته باشیم در اول انقلاب به ازای هر 100.000 نفر 6 زندانی داشته‌ایم و این روند در سال 1385 به ازای هر 100.000 نفر به 28 زندانی رسیده است. همان‌طور که قبلاً نیز ذکر شد مجموع کشفیات از اول انقلاب تا سال 1385 میزان 3589 تن بوده است، یعنی با در نظر گرفتن دامنه‌ی زمانی (10 سال در برابر 30 سال) چیزی بیش از 10 برابر (9/10) افزایش داشته است. بنابراین رژیم با کشت قانونی خشخاش توانسته بود عرضه را در داخل کشور مدیریت نماید. این در حالی است که روند رو به رشد مصرف مواد مخدر طی سال‌های اخیر نشان می‌دهد مبارزه با عرضه نتوانسته است طی سال‌های پس از انقلاب به فرمایش امام (ره) جامه‌ي عمل بپوشاند.

جمع بندی و نتیجه گیری

1- حذف نگاه مجرمانه به معتادین (اصلاح قانون)

2- خارج کردن مدیریت معتادین از چنگال مافیا

3- الویت دادن به استراتژی کاهش تقاضا

4- به دست گرفتن مدیریت تقاضا با هدف برنامه‌ریزی درمانی نظام‌مند

5- ایجاد جنبش فراگیر و گستره‌ی پیشگیرانه در سطح کشور

6- گسترش و توسعه‌ی صنعت اوقات فراغت

7- اجرائی کردن سیاست‌های کلی ابلاغی نظام در این زمینه

8- گسترش سازمان‌های مردم‌نهاد در این عرصه

9- پرداختن به علل کلان سیاسی- اجتماعی- اقتصادی- فرهنگی گرایش به اعتیاد