search
سبد خرید
محصول به سبد خرید شما افزوده شد.
می‌خواهم به رحمان کمک کنم

نمایش فیلم “این فیلما رو به کی نشون می‌دید؟” نخستین نشست از مجموعه نشست “اسکان غیررسمی؛ چالش‌ها و سیاست‌ها” با حضور حسین ایمانی جاجرمی برگزار شد.

در صورت پذیرش فقر شهر یا زاغه نشینی (slum) در فیلم باید گفت این مسئله فقط مختص به ایران نیست و یک مسئله جهانی است. عنوان گزارش UN در سال 2003 که مربوط به مرکز سکونتگاههای انسانی سازمان ملل است دقیقا بیان کننده چالش slum  یا زاغه نشینی است. این مسایل در قاهره و کراچی و بمبئی نیز قابل مشاهده است و می توان گفت وضعیت در ایران بهتر است. در هندوستان نزدیک به 20-30 هزار نفر در خیابان ها زندگی می کنند. همچنین در قاهره بسیاری در قبرستان ها روزگار می گذرانند.  به اعتقاد برخی از کارشناسان وضعیت زاغه نشین ها در ایران نسبتا بهتر است. با توجه به اینکه امکانات حداقلی دارند. هر چند این امکانات را به صورت غیرقانونی کسب کرده باشند. باید گفت دستگاهها و نهادهای دولتی نیز این مسئله را پذیرفته اند.

در خصوص فقر شهری با توجه به مدارک موجود مانند کتب مختلف، باید گفت، فقر شهری بخشی از زندگی ایرانیان بوده است. اما از آنجایی که در گذشته شهرها بر پایه محله بوده اند فاصله طبقاتی به وضوح بین آنها مشاهده نمی شده است و افراد از طرق مختلف به یکدیگر کمک می کرده اند. اما اکنون وضعیت به گونه ای پیش رفته است که شهرها دچار فاصله طبقاتی- فضایی شده اند و طرحهایی همچون مسکن مهر هم بر شدت آن افزوده است و بدین گونه فاصله غنی و فقیر بیشتر شده است. در واقع منجر به دور کردن افراد فقیر از شهرها و به حاشیه راندن آنها شده است که بسیار خطرناک است.

از لحاظ تاریخی، جدایی فضایی-طبقاتی از اواخر دهه 30 و اوایل دهه 1340 اتفاق افتاده است. طبق مطالعات هورکات، محمدرضا شاه اولین کسی است که از تهران خارج می شود. تا آن زمان شاهان در بین مردم عادی زندگی می کرده اند و حتی کاخهای سلطنتی نیز در مرکز شهرها بوده است. اما با خروج محمدرضا شاه و رفتن  به نیاوران و در پی آن ثروتمندان و طبقه مرفه جامعه، هسته‌های اولیه جدا گزینی فضای طبقاتی در تهران شکل می‌گیرد و می توان گفت این مسئله همچنان باقی است در دهه های 40،50،60،70 و حتی دهه های اخیر. با نگاه بدبینانه باید گفت حتی بازتولید هم می شود و میزان سکونتگاههای غیر رسمی رو به افزایش است. البته این مسئله ساختاری است و برای حل شدن زمان زیادی را می طلبد. عمده انتقادی که به جامعه شناسی در ایران می شود این است که  به مسایل جامعه بی توجه است و جامعه شناسان از مسایل فاصله دارند. اما در سال 1341 در موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، سمینار بررسی مسایل اجتماعی شهر تهران با حضور کسانی چون آقای دکتر سیحون، دکتر صدیقی و دکتر سیاسی برگزار می‌شود و همگی نسبت به برخی مسائل هشدار می دهند. آقای    در خصوص پدیده ی آلودگی و ترافیک شهری و بدمسکنی در سال 1370 هشدار می دهد. به نظر بنده اولین مطالعات پدیده حاشیه نشینی در این موسسه انجام شده است که متاسفانه توجهی به آن نشد. به عنوان مثال آقای آصف بیات راجع به سیاست‌های خیابانی و جنبش تهیدستان در ایران مطالعاتی انجام داده است و نقش فقرای شهری را در سیاست توضیح می‌دهد. تحلیلی که در این زمینه وجود دارد این است که فقرای شهری اولین کسانی بودند که انقلاب را شروع کردند. البته به نظر می رسد اینگونه نیست در واقع اینها کسانی بودند که در آخرین روزها به انقلاب پیوستند و انقلاب به نام آنها  تحت عنوان “مستضعفین” شد. آقای بیات از شبکه منفعل و شبکه فعال نام می‌برد. یعنی در ظاهر با هم ارتباطی ندارند ولی اگر یک عامل خارجی بخواهد حیات‌شان را تهدید کند با هم متحد می‌شوند و دست به عمل جمعی می‌زنند. وی شبکه دست فروشان را مثال می زند که در عین رقابتی که با هم دارند اما در مواقعی که با ماموران شهرداری روبرو می شوند بلافاصله به هم خبر می دهند. در دهه 70 با شورش هایی در ایران مواجه ایم مانند شورش مشهد یا شورش اسلامشهر که از طرف افراد حاشیه نشین صورت گرفته است. به گونه ای که در مشهد، کنترل شهر را به دست می گیرند. اگر از نگاه مقامات و نهاد های رسمی به این مسئله نگاه کنیم می توان گفت از این جهت احساس خطر می کنند و ترجیح می دهند وارد این مسئله نشوند.

این مسئله دیگر مختص تهران نیست و در شهرهای دیگری چون کرمانشاه، اهواز، بندرعباس و سنندج هم مشاهده می شود. البته در این شهرها به صورت بولد و مشخص وجود دارد و به این معنا نیست که در سایر شهرها وجود ندارد.

به لحاظ سیاست گذاری، شرکت عمران و بهسازی شهری که متعلق به وزارت راه و شهرسازی است مسئول سیاست گذاری و ساما‌ن‌دهی به این سکونتگاه‌ها و بافت‌های فرسوده است. در دولت اصلاحات سیاست‌های خوبی در قالب سیاست توانمندسازی گذاشته شد. البته برخورد دولت ها با این مسئله در قالبهای متفاوتی است. یک قالب، پاکسازی و تخریب است. مانند اتفاقی که چند سال پیش در خاک سفید افتاد یا در اوایل انقلاب برخوردی که با قلعه شهرنو شد.

در ادامه نشست نمایش فیلم “این فیلما رو به کی نشون می‌دید؟” ایمانی به فیلم پرداخت و گفت: در فیلم پخش شده مشاهده می کنیم، اجتماع محلی که وجود داشت از افرادی که خانواده‌های بسامانی نداشتند حمایت می‌کرد، که بعد از این جابجایی از بین رفته بود. افراد تنهاتر شده و گرفتاریهای بیشتری پیدا کردند. در این میان فقط کسی که مقاومت کرد و توانست حق خود را بگیرد، تنها برنده ماجرا بود.

در اوایل دهه 80 مطالعاتی انجام شد که منجر به تنظیم سندی به نام “سند جابه‌جایی و توانمند سازی” شد. یعنی در حال حاضر در کشور ما سیاستهای رسمی در این زمینه داریم. برخوردی که در قالب این سیاستها انجام می گیرد توانمند سازی است یعنی دولت و شهرداری نمی تواند دست به تخریب و پاکسازی و جابه جایی های ناخواسته بزند و باید هر کاری با رضایت و با مشارکت این افراد باشد.

در مورد مستند پخش شده نکاتی قابل را بیان می کنم. به نظر بنده، جمله‌ای کلیدی و تعیین کننده این بود که گفتند “فیلمبرداری باید به درد مردم بخورد”. ما با دیدن این فیلم متاثر می‌شویم ولی تاثر ما دو سه ساعت بیشتر دوام ندارد وما دوباره زندگی خود برمیگردیم و آنها را با مشکلاتشان تنها می گذاریم. این در مورد کارگردان و فیلم ساز هم صادق است. بنابراین باید دیدگاهمان را تغییر دهیم و بپذیریم ما قادر نیستیم کار زیادی برای این افراد انجام دهیم. ما باید به کرامت انسانها توجه کنیم نه صرفا به مشکلات و گرفتاری های آنها. پیشنهاد می کنم فیلم “تهران پایتخت ایران” از کامران شیردل را هم ببینید. وی نشان می دهد که این مسئله در قبل از انقلاب هم بوده است. به نظر بنده، فیلم به مشکلات توجه کرده و بزرگ نمایی کرده است و به علل آن توجه کمی داشته است. در واقع نیازهاشان را خیلی برجسته کرده بود و دارایی‌های آنها را ندیده بود. به عنوان مثال، مهری خانم می توانست رهبر محلی قدرتمندی شود و…..

از دید من، جا­­ به جایی راه حل مسئله نبود. باوجود اینکه به افراد پولهای خوبی داده شد اما آنها را به حال خودشان رها کرد. جابه‌جایی به معنای این است که تا آخرین مرحله با این آدم‌ها همراهی کنیم. خانه‌شان را خریدیم، رهایشان نکنیم. این سیاست غلط است. مانند اتفاقی که در محله نواب در تهران افتاد. بسیاری از افراد در این میان کلاه بر سرشان رفت. در خصوص این فیلم هم باید گفت تخریب شهرک فاطمیه باعث شد که اجتماع محلی عملا از هم پاشیده شود. با وجود مشکلات زیادی که داشتند اما افراد به هم کمک می کردند.

بنده به راه حل هم فکر می کنم و پیشنهاداتی در این خصوص دارم. فقر شهری را باید در چارچوب مساله بزرگ‌تر شهر ببینیم. زمانی کشور ما به صورت روستایی-عشایری بوده است و اکنون به کشور شهری تبدیل شده ایم و با انبوهه شهری روبرو هستیم. بنابراین باید نگاه جدیدی به وضعیت جدید داشته باشیم و مفهوم سازی کنیم. قانون شهرداری موجود مربوط به سال 1334 است. با وجود اینکه قانون خوبی است ولی مربوط به شهرهای کوچک است. این انبوهه شهری باید در قانون‌گذاری و رویکردهای کارشناسی به موضوع لحاظ شود. باید گفت مشهد و اصفهان نیز به همین سمت می روند به هر حال شکل گیری انبوهه‌های شهر با مسایلی که تولید می‌کنند یک نکته قابل تامل است.

بحث دوم، این است که ما در شهر هایمان مسئول نداریم و کسی پاسخگو نیست. مثال بارز آن اتفاقی بود که در شین آباد افتاد و مدرسه ای آتش گرفت ولی کسی پاسخگو نبود. پیشنهاد بنده این است که در این مورد مسئولیت را به شهرداری بدهیم و به جای شهرفروشی، مسئولیت پذیری پیشه نماید. رویکردی که در حال حاضر وجود دارد بخشی است و متاسفانه در کشور ما بخشهای مختلف با هم همکاری نمی کنند.

نکته دیگر این است که باید امور ملی از امور محلی تفکیک شود و رویکردمان را از نیاز-مبنا به دارایی‌-مبنا تغییر دهیم. یعنی به جای آنکه مشکلات را بزرگ کنیم و روی مسایلی که معمولا نمی‌توانیم برای آن با این نگاه راه حل پیدا کنیم زوم کنیم ، به سرمایه‌ها و دارایی‌های مردم توجه کنیم. چه بسا اگر در این مورد خاص، شورای محلی ایجاد می شد خودشان قادر بودند راه حل بهتری پیدا کنند.

نکته آخر اینکه، بخشی از این مساله به نبود طرح آمایش سرزمین بر می گردد. در واقع تکلیف مناطق کشور روشن نیست. مثلا در استان زنجان در دل بهترین منطقه برای کشاورزی، کارخانه‌ای صنعتی می‌بینید. یا اینکه تهران همچنان بزرگ می شود. بهتر است مقداری راجع به این مسایل فکر کنیم. اگر طرح آمایش داشته باشیم، به‌عنوان یکی از راه حل‌ها تکلیف مناطق روشن خواهد بود. آدم‌ها می‌دانند که باید چکار کنند و منطقه آنها چه ظرفیت‌ها و پتانسیل‌هایی دارد.

***‌متن کامل نشست نمایش فیلم “این فیلما رو به کی نشون می‌دید؟” در کتاب “جامعه آرمانی، جامعه بحرانی” به چاپ رسیده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این قسمت نباید خالی باشد
این قسمت نباید خالی باشد
لطفاً یک نشانی ایمیل معتبر بنویسید.