رونمایی از کتاب حل مسئله اجتماعی برگزار شد.

رونمایی از کتاب حل مسئله اجتماعی برگزار شد.

جلسة رونمایی از کتاب «حل مسئله اجتماعی؛ رویکرد‌های میان‌رشته‌ای» با حضور دکتر هادی خانیکی، دکتر مانی کلانی، جعفر قوام‌دوست، سارا باقری و حمیدرضا نکویی در 17 آبان 1400 برگزار شد.

اهمیت پرداختن به مسئله اجتماعی

در ابتدا دکتر خانیکی (عضو هیأت مدیره مؤسسه رحمان) از پروژه‌های موفق و ارزنده علمی که در سه سال گذشته مورد استقبال جامعه علمی، مدنی و کنشگران سیاسی قرار گرفته‌اند نام برد. دو نمونه از این پروژه‌ها شامل گزارش وضعیت اجتماعی ایران تألیف دکتر میرطاهر موسوی متشکل از دو جلد (بررسی همبستگی اجتماعی و نابرابری در جلد اول و آسیب‌های اجتماعی و نابرابری در جلد دوم) و پروژه بررسی مسئله امید اجتماعی در ایران با رویکردی میان‌رشته‌ای است.

طبق نظر دکتر خانیکی، مسائل اجتماعی، که محور کتاب حل مسئله اجتماعی نیز است؛ مفاهیم عامی هستند که هم شرایط ساختاری و هم الگوی کنشی را در بر می‌گیرند و علیرغم اینکه در مسیر تحولات اجتماعی بر سر راه توسعه قرار می‌گیرند، می‌توانند به گونه‌ای تلقی شوند که نه تنها باعث فروپاشی جامعه نشوند بلکه فرصت‌هایی در راستای وفاق و آمادگی جمعی برای مهار آن‌ها به وجود بیاورند.

وی افزود، مسائل اجتماعی پدیده‌های غیرفردی، واقعی، متغیر، نسبی و قانون‌مند را در بر می‌گیرند و قابل کنترل هستند و به این اعتبار طرح شناسایی و تحلیل علمی آن‌ها اهمیت دارد و نیازمند شکل‌گیری نهاد‌ها و شبکه‌هایی است که اصحاب اندیشه را به گفت و گوی جمعی تشویق کند.

از نظر این استاد دانشگاه، کتاب حل مسئله اجتماعی گام مثبتی است از این نظر که هم ابعاد مطالعاتی مسئله اجتماعی و هم رویکرد میان‌رشته‌ای را مطرح کرده‌است.

مسئله‌مند شدن مسئله

در ادامه نشست دکتر کلانی (از داوران کتاب) با تاکید بر مفاهیمی چون بارقه‌های امید و کنش، مسئله انفعال و مسئله گریزی و قدرت به زبان درآوردن مسئله بحث خود را آغاز کرد. مسئله‌مند شدن مسئله در نگاه دکتر کلانی به مصاحبه‌های وی برای یک پروژه علمی برمی‌گردد که ضمن کار، وی را نسبت به این مسئله متوجه ساخت که تمام مسائل اجتماعی مطرح شده توسط پژوهشگران دغدغه‌مند، ریشه در زندگی روزمره‌شان دارد. در صورتی که فرد بتواند از بحران‌های زندگی خویش گذر کند، به قدرت به زبان درآوردن مسئله دست پیدا خواهد کرد و در غیر این صورت وضعیت به انفعال منجر می‌گردد.

طبق نظر دکتر کلانی بحران زمانی رخ می‌دهد که فقدان و گسست شکل بگیرد و در ادامه 4 بحران که می‌تواند بستر مسائل باشد را توضیح داد.

1. بحران معنا (شکاف نظریه و عمل): فرد به مرور زمان احساس می‌کند که چیز‌هایی که به طور مثال در مدرسه می‌آموزد کاربردی نیستند. بدین صورت که گویا آموزش و مفاهیم هیچ ربطی به زندگی عملی ما ندارند.
2. بحران از دست دادن دیگری: این بحران به واسطة اتفاقات طبیعی مانند مرگ یا به دلیل مسائلی همچون عدم فهم زبان طرفین شکل می‌گیرد.
3. بحران رسانه و مصرف: این بحران هم‌‌ارز بحران از دست دادن است؛ بدین صورت که افراد تجربة از دست دادن روابط خود را با مصرف‌رسانه‌ای با محوریت رنج و انتقاد سلبی جایگزین می‌کنند.
4. بحران مدیریت بدن: فقدان ابتکار عمل کنشگران در برابر قدرت استبدادی نمونه‌ای از این بحران است که می‌تواند از زور شنیدن در مدرسه شروع و به امتناع پرسشگری منتج شود.

وی افزود، نحوه‌های مواجهه با این بحران‌ها در یک سو می‌تواند باعث انفعال و مسئله گریزی و از سوی دیگر به قدرت به زبان دراوردن مسئله با محوریت صورتبندی درست از نحوة مواجهه با بحران و یادگیری پرسشگری ختم می‌شوند.

پرسش‌های معطوف به حل مسئله

طبق نظر دکتر کلانی، پرسش‌های معطوف به حل مسئله شامل موارد زیر است:

1. نحوة مواجهه مقتدرانه و مدنی ما در برابر قدرت استبدادی چگونه باید باشد؟
2. نحوة پر کردن شکاف نظریه و عمل به چه صورتی باید باشد؟
3. چگونه رابطه از دست رفته را می‌توان ترمیم کرد و دیگری را فهم کرد؟
4. چگونه می‌توان به مدیریت بدن ارتقا بخشید؟

در مرحله بعد وی شرح داد که آنچه مهم است این مسئله است که چه کسانی به پاسخ‌های مناسب برای 4 پرسش بالا دست پیدا کرده‌اند. بدین صورت که وقتی فرد در برابر بحران کاملا نظریه و دیگری را از دست ندهد همچنان می‌تواند به صورت دغدغه‌مند به دنبال طرح پرسش و حل مسئله باشد. وی در نتیجه‌گیری مباحث خود به نقش سازمان‌های مردم‌نهاد و موسسات آموزشی، در غیاب دانشگاه، در کمک به شهروندان در برابر مواجهه با بحران و طرح پرسش اشاره کرد.

رویکرد حل مسئله به دنبال تغییر شیوه نگاه کردن به مسئله اجتماعی

در ادامه نشست، آقای قوام‌دوست (مدیر علمی کتاب) مباحث خود را با محوریت رویکرد حل مسئله آغاز کرد. وی توضیح داد که این رویکرد در حوزه جامعه‌شناسی در سال 2018 مطرح شد و علیرغم نزدیکی به رویکرد جامعه‌شناسی مردم‌مدار و رویکرد جامعه‌شناسی کاربردی، تفاوت‌هایی نیز با آن‌ها دارد.

طبق نظر ایشان، رویکرد حل مسئله به دنبال مهندسی و تجویز کردن نیست و هدف این رویکرد تغییر شیوه نگاه کردن به مسئله اجتماعی در راستای طراحی و شکل‌گیری استراتژی پژوهش با رویکرد حل مسئله شامل شناخت و همدلی و توصیف و تبیین است. وی افزود، در رویکرد حل مسئله مسیر رفت و برگشت میان نظریه و عمل شکل می‌گیرد.

آقای قوام‌دوست در انتها پس از مطرح کردن چگونگی شکل‌گیری ایده اولیه رویکرد حل مسئله اجتماعی در سال 96، بازخورد‌ها نسبت به شروع و شکل‌گیری این پژوهش را این گونه توضیح داد که به دلیل خلأ موجود در این زمینه همواره بازخورد‌ها مثبت بوده‌ و تنها مسئله نسبتا منفی، قیمت تقریبا بالای کتاب است که وی ذکر کرد که امیدوار است موسسه رحمان در این زمینه تدابیری اندیشیده باشد تا کتاب در دسترس تمام علاقه‌مندان قرار بگیرد.

تسهیل‌گری فرآیند‌های مشارکتی

مهمان بعدی نشست رونمایی از کتاب حل مسئله اجتماعی، سارا باقری (از نویسندگان کتاب) بود. تسهیل‌گری فرآیند‌های مشارکتی تغییر و بررسی توسعه از دریچه فرآیند‌های مشارکتی مسئله اصلی ایشان است که در ادامه آن را توضیح داد. ویژگی اصلی این رویکرد از نظر ایشان در ارتباط بودن با جوامع محلی است. وی افزود، سوال اصلی در ارتباط با حل مسئله اجتماعی این است که مسئله چیست و یا ما چه چیزی را مسئله می‌بینیم و به سراغش می‌رویم تا با مداخله در آن حلش کنیم.

باقری در ادامه بیرونی‌ها و دیگران در نقش‌های مختلف (پژوهشگر، سیاست‌مدار و …) را از صاحبان مسئله که تحت تاثیر مسئله هستند تفکیک می‌کند و این پرسش را مطرح می‌کند که مسئله از نظر چه کسی مسئله محسوب می‌شود (صاحب اصلی مسئله چه کسی است؟) و حالت مطلوب تغییر از دید چه کسی مطلوب است. به عنوان نکته آخر وی اشاره کرد که مسئله اصلی حل مسئله نیست بلکه پایدار بودن فرآیندی که در راستای تغییر عمل می‌کند مهم است.

تفاوت رویکرد چند‌رشته‌ای و میان‌رشته‌ای

در قسمت بعدی، حمیدرضا نکویی (از نویسندگان کتاب) صحبت خود را این گونه شروع کرد که آنچه قابل تامل است فرآیند تبیین و صورتبندی مسئله است که قطعا به رویکرد میان‌رشته‌ای نیاز دارد. وی افزود میان رویکرد چند‌رشته‌ای و میان‌رشته‌ای تفاوت وجود دارد و ما عمدتا چند‌رشته‌ای کار می‌کنیم. بدین صورت که در رویکرد چند‌رشته‌ای از حوزه‌های مختلف استفاده می‌شود، افراد با زاویه دید‌های متفاوت به مسئله نگاه می‌کنند و در نهایت هر فرد خروجی مدنظر خود را ارائه می‌دهد اما در حوزه میان‌رشته‌ای تلفیقی بین مفاهیم مختلف در حوزه‌های مختلف دانش شکل می‌گیرد و به درک جامع‌تری نسبت به مسئله منتج می‌شود.

وی در مورد کتاب هم همین نظر را دارد که پس از انتشار کتاب همچنان نگاه‌های مختلف حوزه‌های مختلف به یک دانش متفاوت به معنای تلفیق ختم نشده است و گویی مرحله اول که نگاه به مسئله از دید حوزه‌های متفاوت است به خوبی انجام شده است و نیاز است در ادامه برای شکل‌گیری این تلفیق تلاش شود.

لینک فیلم این نشست در اینستاگرام: رونمایی از کتاب حل مسئلة اجتماعی برگزار شد.