مقایسه‌ طرح درآمد پایه همگانی با طرح‌های حمایتی گزینشی

در جست‌وجوی عدالت و ریشه‌کنی فقر

بررسی طرح درآمد پایه همگانی در کاهش فقر و نابرابری

«مقایسه‌ طرح درآمد پایه همگانی با طرح‌های حمایتی گزینشی»، چهارمین نشست از سلسله‌نشست‌های رفاه و عدالت اجتماعی در جامعه‌ی ایران (گفتارهایی در باب سیاستگذاری اجتماعی در ایران) برگزار شد. این نشست در موسسه‌ی رحمان با سخنرانی سیروس امیدوار  _عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی_ دوشنبه 2 اسفند 1400 انجام شد. گزارش این نشست یک ساعت را در ادامه بخوانید.

امیدوار صحبت‌های خود را با توضیح طرح درآمد پایه همگانی و تفاوت آن با طرح حمایتی گزینشی آغاز کرد.«در طرح درآمد پایه گزینشی، بخشی از جامعه لایق حمایت دانسته می‌شوند اما در طرح همگانی همه‌ی افراد جامعه باید از حمایت برخوردار شوند. ویژگی طرح درآمد پایه همگانی این است که نیازهای پایه‌ای افراد مثل خوراک را تامین می‌کند. این کمک‌ها به صورت نقدی است و با طرح‌هایی که کمک‌ها به صورت کالا و اقلام است تفاوت می‌کند. ویژگی دیگر این طرح‌ها منظم بودن پرداخت آن است. یعنی به فواصل زمانی معین پرداخت می‌شود. به علاوه این پول به همه‌ی افراد خانواده و نه لزوما سرپرست خانوار تعلق می‌گیرد. ویژگی دیگر این طرح‌ها این است که فارغ از تعهد کاری است و افراد چه شاغل باشند و چه نباشند به عنوان یک حق انسانی واجد آن هستند.»

نظریه‌های عدالت در مواجهه با فقر

امیدوار صحبت‌های خود را با این جمله که فقر در همه‌ی جوامع وجود دارد اما چطور باید با فقر مواجه شد ادامه داد. و در پاسخ به این سوال گفت: «نظریه‌های عدالت برای نحوه‌ی مواجهه با فقر شکل گرفته است.» او نظریه‌های عدالت را اینگونه برشمرد:

1. عدالت طبیعی جمع‌گرای تونسند

2.عدالت طبیعی فردگرایی نوزیک

3.عدالت همکارانه رالز

4. عدالت توزیعی پاریس

5. عدالت تامینی_توازنی صدر

در مدل اول که توسط کشیش تونسند مطرح شده است، گرسنگی طبیعی‌ترین محرک تلاش تلقی می‌شود و در واقع در این نظریه فقر حفظ می‌شود. نظریه بعدی نظریه‌ی عدالت طبیعی فردگرایی است که توسط نوزیک صورتبندی شده است. نوزیک مخالف کمک به فقرا نیست بلکه با کمک دولت به فقرا مخالف است. او معتقد به دولتی حداقلی است. نظریه سوم نظریه‌ی رالز است. بر طبق نظریه‌ی عدالت همکارانه باید از افراد فقیر حمایت کرد و این کمک به صورت گرفتن مالیات از افراد ثروتمند و کمک به افراد فقیر باید انجام شود.»

نظریه‌ی عدالت توزیعی(آزادی جمعی برای همگان) نظریه‌ی دیگری بود که در این نشست بررسی شد. این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی درباره‌ی نظریه عدالت توزیعی گفت: «این نظریه توسط فان پاریس _فیلسوف بلژیکی_ ارائه شده است. درک ما از عدالت توزیعی، حداکثرسازی مواهبی است که زیربنای این آزادی حقیقی را شکل می‌دهد. اساسا ما به طور بسیار نامساوی از آنچه که توسط طبیعت، پیشرفت تکنولوژی، انباشت سرمایه، سازمان اجتماعی، قواعد تمدنی و… به طور رایگان به ما داده می‌شود برخوردار می‌شویم. آنچه یک درآمد پایه انجام می‌دهد تضمین این است که هر فردی یک سهم منصفانه از آنچه امروز هیچ یک از ما کاری برایش انجام ندادیم، دریافت کند، سهم منصفانه‌ای از موهبت عظیمی که به طور بسیار نامساوی در درآمدهای ما لحاظ شده است. نظریه‌ی عدالت تامینی_توازنی شهید صدر نظریه‌ا‌ی دیگر در این زمینه است. این نظریه بر دو اصل تامین اجتماعی و توازن اجتماعی استوار شده است.»

نقاط ضعف و قوت دو طرح

بخش بعدی نشست به مقایسه‌ی نقاط قوت و ضعف طرح درآمد پایه همگانی و طرح حمایتی گزینشی اختصاص یافت. امیدوار، نقاط ضعف طرح‌های حمایتی گزینشی رایج را در اینگونه برشمرد: «گرفتار ماندن در دام بیکاری و فقر، وجود خطاهای شمول و عدم شمول، بدنامسازی و سرک کشیدن به حریم خصوصی افراد، هزینه‌های اولیه و مستمر شناسایی فقرای فعلی و بعدی، وجود مجال جدی برای خودسری و حامی‌پروری و نبود انگیزه سیاسی برای تامین منابع مالی فقرزدایی»

امیدوار ادامه داد: «البته طرح درآمد پایه همگانی در کنار نقاط قوت زیادی که دارد نقاط ضعفی هم دارد. مثلا گفته می‌شود اجرای این طرح به افزایش بیکاری و کاهش تولید منجر می‌شود یا در شرایط فعلی ایران منابع مالی لازم برای اجرای این طرح تامین نمی‌شود.» پیشنهاد سیروس امیدوار برای تامین منابع مالی طرح درآمد پایه‌ی همگانی موارد زیر بود:

1. بازتوزیع رانت‌های پیدا و پنهان منابع نفت و گاز

2. فروش شرکت‌های دولتی در بورس و کوچک‌سازی دولت

3.تجمیع بسیاری از طرحهای فعلی در قالب UBI

4.اصلاح نظام مالیاتی با طرح‌هایی از قبیل مالیات بر درآمد منفی، اعتبار مالیاتی برگشت‌پذیر، حذف بسیاری از معافیت‌های مالیاتی، اخذ مالیات از بخش زیرزمینی و PIT

5. منابع حاصل از فروش بسیاری از طرح‌های نیمه‌تمام دولتی به بخش خصوصی

سرویس امیدار توضیح داد: «در شرایط فعلی کسری عظیم بودجه، بخشی قابل توجه از این افزایش درآمد، باید صرف جبران کسری بودجه شود. تقسیم برابر افزایش درآمد حاصل بین درآمد پایه همگانی یا UBI و کسری بودجه یک راه‌حل پیشنهادی است.»

بخش پایانی نشست به پرسش و پاسخ اختصاص یافت. نشست «مقایسه‌ طرح درآمد پایه همگانی با طرح‌های حمایتی گزینشی» چهارمین نشست از مجموعه نشست‌های رفاه و عدالت اجتماعی در جامعه‌ی ایران بود. این نشست‌ها از آذر ماه امسال توسط موسسه رحمان شروع شده است و در ماه‌های آینده نیز با حضور پژوهشگران و اساتید دانشگاه ادامه دارد.

* فایل تصویری نشست ” مقایسه‌ طرح درآمد پایه همگانی با طرح‌های حمایتی گزینشی ” در آپارات بارگذاری شده است.