نشست « شکاف شریعت و سبک زندگی » برگزار شد.

نشست « شکاف شریعت و سبک زندگی » برگزار شد.

نشست «شکاف شریعت و سبک زندگی» ششمین نشست از مجموعه «مسئله همبستگی و گسیختگی اجتماعی» با حضور دکتر وحید سهرابی‌­فر در اول شهریور ماه 1400 در موسسه رحمان برگزار شد.

سهرابی­‌فر سخنرانی خود در ارتباط با بحث شکاف شریعت و سبک زندگی را با اشاره به پدیده­‌های نسبتا جدید در جامعه ایران آغاز کرد. به گفته‌ی ایشان، بازشناسی و توجه به این پدیده‌­ها می‌­تواند سیگنال‌­ها و پیام­‌های خاصی را برای محققان آشکار سازد. برای مثال پدیده‌­هایی که در جامعه شاهد آن­ها هستیم عبارت از ترکیب­‌هایی است که در امر دینداری رخ می­‌دهد. این پدیده را می­توان از نظر دینداری‌­های متنوع و تاکید­هایی که در ساحت باورها و مناسک‌­ها انجام می‌­دهند مورد بررسی قرار داد. به عبارتی دیگر افراد یک عاملیت و یک اصالت از خود نشان داده و دست به انتخاب می‌­زنند که می­‌توان از آن با عنوان فردگرایی دینی یا به تعبیر دکتر سهرابی­‌فر «دین سلف سرویسی» نام برد. وی برای توضیح دقیق­‌تر مفهوم به کار برده عکس‌­های مختلفی در مورد تعلقات متنوع فرهنگی ایرانیان نشان داد که هر یک فرد را به سوی خود می‌­کشد و او باید در این میان دست به انتخاب زند.

سهرابی‌­فر، دومین پدیده را تحولات جدید در بطن جامعه ایران عنوان می‌­کند؛ تحولاتی که قدمت آن به 15 سال اخیر می‌­رسد. چون  انتشار عکس در فضای مجازی، ازدواج سفید و همباشی که منجر به تقسیم‌­بندی‌­های دینی در جامعه شده و دوگانه قشر متدین و غیرمتدین ایجاد کرده است. که نمود آن را می‌­توان در مورد رعایت فاصله اجتماعی در دوران شیوع بیماری کرونا مشاهده کرد و منجر به تقابل این دو گروه در جامعه شده است. این وضعیت در سطوح خردتری چون خانواده نیز مشاهده می‌­شود که می‌­توان نام فاصله و گسست نسلی را به آن نسبت داد. بنابراین نکته اول در ارتباط با شریعت و سبک زندگی این است که به رخدادهای کوچک در جامعه بی‌­توجه نبوده و سعی در فهم و تبیین آن داشته باشیم و از شبه تبیین‌­ها هم بپرهیزیم.

دکتر سهرابی‌­فر پس از بیان مقدمه، صحبت خود را با پرسیدن چند سوال پیش برد. چه اموری منجر به ایجاد چنین شکافی در جامعه می‌­شود؟ چه عواملی باعث می‌­شود بین سبک زندگی و شریعت فاصله ایجاد شود؟ در پاسخ به این سوال، وی به تفاوت بنیادین و فاصله جدی میان زیست­‌جهان‌­ها اشاره کرد. زیرا به عقیده وی، زیست‌جهانی که انسان امروزی در آن زندگی می‌­کند و زیست‌جهانی که شریعت در آن شکل گرفته است، با یکدیگر متفاوت است. و برای پاسخ به چرایی این تفاوت، ایشان به عوامل نظری و عملی مرتبط پرداختند. یکی از فاکتورهای مهم عوامل نظری توجه باورهاست که با سوالات مختلفی همراه است. نگاه من نوعی به هستی چگونه نگاهی است؟ نگاه من به انسان چگونه موجودی است؟ رابطه انسان و خدا را چگونه می­‌بینیم؟ آیا این رابطه حاکم و محکومی است، برده و اربابی است یا عاشق و معشوقی است؟ اصلا به خدا باور داریم؟ عقلانیت بشری چه جایگاهی در جهان دارد؟ این سوالات، پایه و اساس نظام باورها را دربرمی­‌گیرد. در کنار باورها، ارزش‌­ها عامل دومی است که باید مورد توجه قرار گیرد. چه اموری ارزشمند است و چه اموری ارزش کمتری دارد؟ فرد و آزادی فردی، تنوعات دینی، حقوق بشر چه جایگاهی در نظام ارزشی ما دارند؟ هنر، موسیقی، عشق دارای چه اهمیتی هستند و در زیست جهان ما چه جایگاهی را بدست می‌­آورند؟ جهان ایده‌­آلی که افراد برای خود ترسیم می‌­کنند چه عناصر و چه باورهایی را شامل می‌­شود؟ در مقابل عوامل نظری، عوامل عملی وجود دارد که در شکل دادن به زیست‌جهان انسان‌­ها نقش مهمی ایفا می‌­کنند.

یکی از این عوامل، شیوه عمل نهاد دین در موقعیت‌­های اجتماعی است که بر شکل‌­دهی زیست­‌جهان افراد اثر می­‌گذارد. که براساس این شیوه عمل، شریعت چقدر مهم می‌­شود و چه جایگاهی را برای خود کسب می­‌کند؛ باید مورد توجه قرار گیرد. در ایران خیلی از افراد علقه‌­های دینی و معنوی خود را دارند، منتهی هویت دینداری به یکسری افراد رادیکال تعلق پیدا کرده است. افراد برای جدایی از این دسته سعی در شکل دادن به یک هویت جدید برای خود هستند که نشان از ایجاد مشکل هویتی برای آنان دارد. علاوه بر این موضوع می‌­توان عامل دوم را بحث کارآمدی دانست. سبک زندگی که از دل شریعت برای افراد ارائه شده تا چه حد کارآمد است. زیرا برخلاف گذشته، امروزه شیوه و سبک زندگی متنوعی از منابع مختلف به افراد ارائه می‌­شود که یکی از آنان نسخه دینی است. در این شرایط، افراد شروع به مقایسه می­‌کنند که شریعت تا کجا می­‌تواند برای من مناسب باشد و سبک زندگی مناسبی برای من ارائه دهد. در کنار این عوامل، از نقش رسانه‌­ها هم نمی­‌شود غافل شد. سبک زندگی که رسانه­‌ها بازنمایی می‌­کنند اهمیت بالایی دارد؛ زیرا رسانه قدرت مترقی یا متحجر نشان دادن سبک زندگی‌­های مختلف را دارد. بنابراین اینکه تحت تاثیر چه رسان‌ه­ای باشیم در شکل‌­گیری نوع نگاه افراد به شریعت موثر است.

سهرابی‌­فر در ادامه به تاثیر این شرایط بر همبستگی اجتماعی پرداخت. به گفته‌ی وی، مهم­ترین عامل در این زمینه که منجر به همبستگی می­‌گردد مسأله سازگاری و هم‌­زبانی است. به عبارتی دیگر ورژنی از سبک زندگی باید ارئه گردد که با اقتضائات زمانه سازگار باشد. این متاعی که عرضه می‌­شود بایستی با انسان امروز سخن بگوید. سوال‌­های او را جواب دهد و به دغدغه‌­های او پاسخ دهد. این مساله از زمان دعوت پیامبر اهمیت داشته است و در شیوه دعوت ایشان هم می‌­توان اهمیت اساسی این عامل را شاهد بود. امروزه این شکاف وجود دارد پس ما نیاز ارائه نسخه روزآمدی از سبک زندگی دینی هستیم که این گسست و فاصله را کمتر و کمتر کند و باید نوعی از عقلانیت امروزی در آن حضور داشته باشد. که وی از آن با نام «عقلانی­‌سازی معقول» یاد کرد. براساس این مفهوم با وجود اینکه نمی­‌توان منکر جنبه ماورایی و رازآلود دین شد، اما بسیاری از امور قابل سنجیدن با عقل است. پس باید به محافظت انتقادی از دین روی بیاوریم؛ به عبارت دیگر از دین محافظت کرده ولی در عین حال نگاه انتقادی هم به آن داشته باشیم تا  مخاطب امروزی حس کند که دین با او سخن می­‌گوید. در غیر این‌صورت شکاف و گسست هر روز بیشتر از دیروز می­‌شود. سهرابی‌­فر در همین راستا به مشکلات بالقوه در این زمینه هم اشاره کرد. اولین مشکل وجود توهم خودبسندگی است که مانع از مطالعه دیگران و داد و ستد با آن­ها می‌­شود. علاوه بر آن آفت دیگر به گفته ایشان ماندن در کنج عزلت و کنج عافیت است. به طوری که  یکسری توصیه­‌هایی کنیم بدون اینکه بسنجیم این توصیه­‌ها چقدر امکان وقوع دارند. بنابراین اگر نسبت به وقایع حساس نباشیم و صرفا به نحو یک سویه نسخه‌­ای بدون توجه به بازخوردها ارائه دهیم به شکاف بین شریعت و سبک زندگی دامن زده‌­ایم. و پیامدهای سنگینی از جمله کنار گذاشتن شریعت و دچار شدن به نوعی از سکولار گریبان­­گیر جامعه ما می‌­شود. حتی در بعضی از موارد می‌­تواند به دین‌­ستیزی بیانجامد.

پیامد دیگر ایجاد چالش‌­های جدی در ساحت معنایی جامعه است. هر انسانی پرسش‌­های بنیادین در مورد زندگی دارد که سبک زندگی در واقع روبنایی است که از پرسش‌­های بنیادین برمی‌­خیزد و بدون حضور دین برای پاسخ­گویی به آنان بحران معنایی در جامعه گسترش می­‌یابد. از سویی دیگر چون ایران جامعه‌­ای است که اخلاق آن بر ستون‌­های دینی استوار است اگر این ستون­‌ها فرو ریزد، بحران اخلاقی و معنوی رخ خواهد داد و با جامعه‌­ای یکسره بی‌­اخلاق روبرو خواهیم شد. آخرین پیامد بزرگ این وضعیت، تأثیر آن بر هویت افراد است. جامعه ایران جامعه‌­ای با اکثریت دینی شناخته می‌­شود و افراد بخش بزرگی از هویت خود را با دین تعریف می­‌کنند؛ در صورت کمرنگ شدن و حذف این عامل، بحران هویتی جامعه را فرامی‌­گیرد.

وی سخنان خود را با ارائه راه‌­حل برای حل و حتی جلوگیری از پیامدهای مذکور به پایان ­رساند. به عقیده سهرابی‌­فرد، در حوزه دینی باید پایان تک­‌گویی را به طور رسمی اعلام کنیم. سخنرانی یک نفره و پذیرش دیگران دیگر پاسخگو شرایط حاضر نیست باید گفتگو و معاشرت بین طیف‌­ها و افکار مختلف را به رسمیت بشناسیم تا از این طریق گروه­‌های مختلف با زیست‌­جهان‌­های یکدیگر آشنا شوند. از این طریق مشکل هم به رسمیت شناخته شده و تمامی گروه‌­ها سعی در حل آن خواهند داشت. از سویی دیگر با توجه به تغییراتی که در جامعه امروز ایران رخ داده است، باید تلاش کنیم دینی مبتنی بر کرامت، آزادی با توجه به جایگاه و حقوق بشر، اقلیت­‌ها و زنان شکل دهیم که تکثر را بپذیرد. در نهایت انجام پژوهش‌­های کاربردی در این زمینه با ایجاد فضای مبتنی بر صداقت و اعتماد می‌­تواند راهگشا باشد.

نشست «شکاف شریعت و سبک زندگی» با پرسش و پاسخ پایان یافت که آقای دکتر وحید سهرابی‌­فر به سوالات مطرح شده در راستای بحث فوق، پاسخ دادند.

* فایل تصویری نشست « شکاف شریعت و سبک زندگی » در آپارات بارگذاری شده است.