پنجمین نشست از سلسله‌نشست‌های رفاه و عدالت اجتماعی در جامعه‌ی ایران (گفتارهایی در باب سیاستگذاری اجتماعی در ایران) برگزار شد. این نشست در موسسه‌ی رحمان با سخنرانی سمیه توحیدلو _عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی_ دوشنبه ۲ خرداد 1401 انجام شد. گزارش این نشست یک ساعت و نیمه را در ادامه بخوانید:
سمیه توحیدلو صحبت‌های خود را با تعریف دوران مشروطه آغاز کرد:« در این سخنرانی از ابتدای روی کارآمدن ناصرالدین شاه یعنی سال 1227 شمسی تا برآمدن رضاشاه در سال 1300 را دوران مشروطه درنظر گرفتیم. و اسناد، مدارک و کتاب‌های باقی مانده از آن دوران را بررسی کردیم.»
توحیدلو مشکلات اقتصادی دوران مشروطه را مشکلات مرتبط با شاه و حکام، ضعف‌های حاصله از بی‌قانونی، مشکلات مربوط به دوره گرانی و قحطی، مخدوش بودن مالکیت‌ها، ضعف در تولید سرمایه، فقدان امنیت در زمینه‌های مختلف، مسائل مربوط به دیون، معنادار نبودن تقسیم کار، هرج و مرج ناشی از مشروط برشمرد.
وی در ادامه گفت: «در دوران مشروطه عدم نظارت در ضرب سکه، باعث رواج سکه‌های قلابی شد. به علاوه با خروج طلا از کشور و برقراری سیستم یک فلزی نقره و تنزل تدریجی و نوسانات این فلز در بازارهای بین‌المللی سبب تضعیف پول ایران و تغییرات دائمی و پایین آمدن ارزش آن گردید. در حالی که فلز نقره پشتوانه‌ی پولی کشور بود کم‌کم پول سیاه مسین که به سکه‌های شاهی معروف بود در بین مردم رایج شد. همین عامل باعث نرخ تسعیر قران(نقره) به شاهی متغییر شد و مشکلاتی را برای مردم ایجاد کرد. مثلا دستمزد کارگران و زحمتکشان پول مسین بود، اما مطالبه مالیات و عدد مالیات با پول نقره تعیین می‌شد. به علاوه گرانی و تورم و افت 400 درصدی ارزش پول مسین، فشار بر فرودستان را بیشتر کرده بود. »
بخش دیگر نشست به وضعیت کشاورزی در دوران مشروطه اختصاص داشت. توحیدلو دراین باره گفت: «به علت عقب مانده بودن زیرساخت‌های کشاورزی، دوره‌های خشکسالی، پیدایش آفت‌ها و از دست رفتن برخی از محصولات صادراتی کشاورزان با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کردند.» وی ادامه داد:«ساختارهای پولی و مالی کشور هم مشکلات جدی داشت. نظارت بر فرایند مالیات‌گیری و بررسی وضعیت ایالت‌ها بر عهده مستوفی بود. اما به تدریج مستوفی‌ها حذف شدند و اخذ مالیات به حکام محلی و یا مامورین مخصوص سپرده شد. حکام محلی هم به مردم ظلم می‌کردند. در زمان قحطی و کمبود نان، حلقه‌هایی از خواص شکل گرفت که چشم طمع بر هرچه سودآور بود داشتند و احتکارهای بزرگ شکل گرفت و نان به دست مردم نمی‌رسید.»
این استاد دانشگاه درباره‌ی وضعیت معیشت مردم در آن دوران به نقل از احمد سیف گفت: «یک کارگر معمولی روزی یک قران درآمد داشته. درآمد سالانه 312 قران. بدون بیکاری و بیماری. توانایی خرید او در روز یک قلم از اقلام زیر می‌توانسته باشد:
3.5کیلو نان، کمی کمتر از سه کیلو برنج ، مرغ 3 عدد در دو روز ، گوشت گوسفند 3 کیلو در دو روز ، تخم‌مرغ 26 عدد، ماهی شور یک و یک چهارم ماهی، بدون خرج های دیگر. اگر کارگر زن و بچه هم داشته باشد وضعیت وخیم‌تر می‌شود. در یزد 60 درصد حقوق تنها صرف خرید نان برای دو نفر می‌توانست بشود.»
توحیدلو گفت: «مجموعه‌ای از عوامل باعث شد شورش‌های نان در دوران مشروطه شکل بگیرد. شورش‌های نان در ایران عمدتاً نه بر اثر استیصال بی‌واسطه برآمده از گرسنگی، که به سبب این باور که دیگران با بی‌عدالتی آن‌ها را از غذا، که حق اخلاقی و سیاسی‌شان بوده، محروم کرده‌اند شکل گرفت. معترضان افزایش قیمت نان را مسئله‌ای سیاسی و نه اقتصادی می‌دانستند.» او برخی از ویژگی‌های شورش نان را نام برد: «حضور بارز و شاخص زنان در شورش‌ها، مسالمت‌آمیز بودن در ابتدای کار، اعتراضات اغلب در قالب مفاهیم عرفی و عدالت‌طلبانه و مستقیم خطاب به مسئولین»
توحیدلو درباره‌ی نقش شاه در شورش‌های نان گفت:«در مقابل، شاه اعتراضات را سرکوب می‌کرد و هرچه به سال‌های منتهی به مشروطه نزدیک می‌شویم، شاه بیشتر همنشین سوداگران شد و از افزایش قیمت نان سود برد. تاثیر این قحطی‌های بزرگ افزایش نابرابری و بالا رفتن آمار دزدی، قتل، تکدی‌گری و خودکشی بود. به علاوه آدم‌خواری و مردارخواری در ایران رایج شد.»
بخش دیگر صحبت‌های توحیدلو به اثرات اجتماعی قحطی‌های بزرگ اختصاص یافت. وی دراین باره گفت:«هرچه از سیاسی بودن و سازمان یافته بودن وضعیت عرضه نان کم می‌شد، قحطی‌ها ویژگی متمایز می‌گرفت: افزایش لمپن پرولتاریان، خشم و گرسنگی شدید اقشار مردم، تاثیر شدید بر خاطره جمعی و اثر بر اعتماد و سرمایه اجتماعی، هراس دائمی از تکرار قحطی‌ها و عدم امنیت غذایی و اعتماد و امید به آینده، شکل‌گیری آگاهی طبقاتی و راه یافتن این موضوعات به حافظه قوی مردمان، تبدیل شدن به تجربه‌ای مانده برای نسل‌ها، دگرگونی شهرها و افزایش مهاجرت، تغییر زیاد در پیوندهای اجتماعی موجود، خروش نیروهای جدید و بی‌چیز بر سر شهرها و نیازهای شهرها، نان به نرخ روزخورها الگوهای متفاوت و مدرن مصرف‌گری را به نمایش گذاشتند. افزایش بی رویه شکاف درآمدی و شکل گیری نمایش ثروت، ساختن انبار غله دولتی»
بخش پایانی نشست به پرسش و پاسخ اختصاص یافت. نشست « اثرات اجتماعی تورم و افت ارزش پول ملی در دوران مشروطه » پنجمین نشست از مجموعه نشست‌های رفاه و عدالت اجتماعی در جامعه‌ی ایران بود. این نشست‌ها که از آذر ماه 1400 توسط موسسه رحمان شروع شده است و در ماه‌های آینده نیز با حضور پژوهشگران و اساتید دانشگاه ادامه دارد.
آدرس: تهران، میدان توحید، خیابان نصرت غربی، پلاک 56، طبقه اول
تلفن : 66945809 - 66120198
ایمیل : rahman.org.ir@gmail.com
فکس : 66581775
موبایل : 09360464376
انجمن جامعه‌شناسی ایران
انجمن ایرانی اخلاق در علوم وفناوری
انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات
شبکه ملی مؤسسات نیکوکاری و خیریه
بنیاد کودک
جامعه یاوری فرهنگی
تمامی حقوق این سایت متعلق به سایت موسسه رحمان است.
Copyright 2019 All Rights Reserved