نشست “بحران آب و همبستگی اجتماعی”
نشست پنجم با عنوان «بحران آب و همبستگی اجتماعی» از مجموعه نشست «مسئله همبستگی و گسیختگی اجتماعی» با حضور دکتر محمد فاضلی در چهارم مرداد ماه 1400 در موسسه رحمان برگزار شد.
محمد فاضلی سخنرانی خود را با اشاره به تفاوت مسأله و بحران آب آغاز کرد. به گفته وی، بحران ماهیت زودگذر و غیرقابل پیش‌بینی دارد. در حالی‌که در طول تاریخ، ایران همواره با مسأله آب روبرو بوده است حتی می‌توان آب و مسأله آب را هم‌ذات تاریخی ایران دانست. از سویی دیگر مسأله آب کاملا بُعد پیش‌بینی‌پذیری دارد که هم می‌توان سال‌های پر آب و سال‌های کم آب را پیش‌بینی نمود. بنابراین در ایران با مسأله آب مواجهیم و اختصاص کلمه بحران بر آن دقت کامل را ندارد.
پس از این مقدمه، فاضلی اولین فاکتور در بررسی ارتباط آب با همبستگی اجتماعی را ماهیت پیچیده مسأله آب عنوان کرد. بنا به گفته‌های ایشان، بررسی مسأله آب چندین بعد دارد و در صورت توجه به آن باید تمامی این پیچیدگی‌ها را مورد توجه قرار دهیم:
اگر بخواهیم در کشوری که همواره در طول تاریخ با کم آبی مواجه بوده و در چندسال اخیر نیز به دلیل تغییر اقیلمی به این شرایط بدتر هم شده است؛ به سمت پایداری حرکت کنیم تنها راه تصمیم‌هایی است که در نهادهای سیاسی و اقتصادی در ارتباط با آب گرفته می‌شود. این نهادها وظیفه تعیین تکلیف در ارتباط با آب را دارند اینکه آب به چه شیوه‌ای تخصیص داده شود، چه رویکردی در مورد آب اتخاذ شود تحت تاثیر کیفیت نهادهایی است که آب را مدیریت می‌کنند. بنابراین می‌توان گفت وضعیتی که امروز در ارتباط با آب شاهد آن هستیم چون ممنوعه بودن بیش از نیم دشت‌های ایران، خشک شدن تالاب‌ها، رودخانه‌ها و دریاچه‌ها تحت تاثیر تصمیم‌گیری‌ها و مدیریت نهادهای مسئول است که به پیچیدگی‌های مذکور مسأله آب توجهی نکردند و الگوی توسعه نامنطبق با شرایط ایران را پیش گرفتند. زیرا در ارتباط با آب همواره باید رویکرد انطباقی را سرلوحه راه قرار داد. سیستم‌های آبی باید در ارتباط با سال‌های خشکسالی، ترسالی باشد و سبک زندگی، شیوه کشاورزی و صنعت را با آن انطباق داد. فاضلی در ادامه تاکید کرد این عدم انطباق تقصیر مردم نیست زیرا مردم خود را با نهادها تطبیق می‌دهند و تنها مقصر چنین شرایطی نظام تصمیم‌گیری حکمرانی، قیمت و ساختار اشتغال است.
دومین فاکتوری که باید در مورد مسأله آب و همبستگی به آن توجه کرد؛ روابط بین بخشی آب است. در ارتباط با مسأله آب تنها یک سازمان مقصر نیست، باید سیاست‌های کلی سازمان‌ها در ارتباط با هم حرکت کند. برای مثال قیمت آب در صنعت، شیوه ساخت فضای سبز شهری توسط شهرداری‌ها، نوع محصولات زیر کشت در کشاورزی مسائلی هستند که دوشادوش هم حرکت می‌کنند و بی‌توجهی به آن در بخش‌های مختلف بر دامنه مسأله آب در ایران اثر می‌گذارد. از سویی دیگر با توجه به ماهیت پیچیده آب، باید رویکرد بین رشته‌ای و چند رشته‌ای در ارتباط با آن اتخاذ کرد و از غلبه فضای فنی و مهندسی بر آن کاست.
سومین و آخرین فاکتور، ایجاد فضای گفتگوی علمی حول محور مسله آب در ایران است. این کار باید در کنار نگاه قضایی باشد. صرف یافتن مقصر و مجازات کردن او مشکلات حل نخواهد شد. شکل‌گیری نگاه علمی و گفتگوی علمی حول محور آب می‌تواند ما را به سمت یافتن راه‌حل سوق دهد.
در ادامه نشست “بحران آب و همبستگی اجتماعی” ، محمد فاضلی پس از اشاره به پیچیدگی‌های مربوط به آب و مشکلاتی که امروزه گریبان‌گیر ایران است، به ارتباط آن با همبستگی اجتماعی می‌پردازد. تعریفی که وی از همبستگی اجتماعی ارائه می‌دهد از این قرار است: «یک جمعی با منافع، اهداف، آگاهی و همدلی‌های مشترک، که براساس آن با هم هماهنگ می‌شوند. مایی شکل می‌گیرد که به یکدیگر وابستگی متقابل دارند. این همبستگی می‌تواند جنبه عینی و ذهنی به خود گیرد.»
وجه عینی همبستگی اجتماعی آن چیزی است که در دنیای بیرون وجود دارد و قابل لمس است. وقتی کمبود شدید آب رخ دهد، رفع نیاز دشوار خواهد و منجر به افزایش مناقشات می‌گردد. تشنگی باعث نابودی اشتغال، افزایش بیکاری، فقر، نابودی محیطزیست می‌گردد که هر یک ضربه‌ای مهلک بر منافع و اهداف مشترک است. از سویی دیگر با افزایش نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی، کیفیت زندگی کاهش می‌یابد. این شرایط خشونت را نیز در جامعه افزایش می‌دهد. در نهایت نیز افزایش مناقشات در سطوح مختلف بین کشوری، بین استانی، بین حوزه‌ها و حتی بین بخش‌ها رواج می‌یابد. برای مثال آبی که پشت هر سد ذخیره شده است حداقل بین چهار کاربری حق آبه‌های محیطزیستی، شرب و بهداشت، کشاورزی و صنعت تقسیم می‌گردد و همواره بین این چهار کاربری مناقشه وجود دارد. افزایش مناقشات، به معنای تهدیدی برای همبستگی است.
از سویی دیگر وجه ذهنی همبستگی اجتماعی تشدید حس نابرابری و تبعیض است که به دو صورت خود را نشان می‌دهد. آب به صورت چسبی درآمده است که مسائلی چون بیکاری، تبعیض، نابرابری، بی‌توجهی، ناکارآمدی، خشونت، تحقیر، تورم و…. را به هم پیوند می‌دهد. در ثانی بعد ذهنی این مسأله خود را در بی‌اعتمادی گسترده نشان می‌دهد. بی‌اعتمادی به نهادها به دلیل فقدان گزارش‌ها و داده‌های روشن است. دولت در ایران به صورت دست‌ورزان گنگ زبان درآمده‌اند که حتی مرجعیت رسانه‌ای را هم از دست داده‌اند. این ناتوانی در گفتگو منجر به افزایش شایعات و باور گسترده شایعات می‌گردد که همبستگی اجتماعی را نشانه رفته است.
فاضلی علت این وضعیت را در دو جنبه مختلف جستجو می‌کند. اولین مورد الگوی توسعه غیرمنطبق پر آب محور است. الگویی که نه تنها کشور را به سمت صنعتی شدن سوق نداده بلکه مسأله آب را به سمت بحران هدایت کرده است. اگر حداکثر آب موجود در کل کشور ایران را فقط با رودهای پر آب جهان مقایسه کنیم، متوجه تفاوت شرایط ایران می‌شویم. رود آمازون به تنهایی 65 برابر، تسه یانگ 9 برابر، رود می‌سی‌سی‌پی 5 برابر حداکثر آب موجود سالانه کل کشور، آب در اختیار دارند؛ بنابراین پیروی از الگوهای توسعه‌ای این کشورها بدون انطباق آن با کشور کم‌آبی چون ایران محتوم به شکست است.
دومین دلیل را می‌توان در ناتوانی دفاع اجتماعات محلی به عنوان صاحبان آب در مقابل سیاست‌های آبی دولت جستجو کرد. ظرفیت پایین دولت برای تحلیل، برنامه‌ریزی و تصمیم مناسب و کارآمد پایین است. بنابراین با تعارض شدید بین ذی‌نغعان مواجه هستیم.
محمد فاضلی سخنرانی خود را با این نکته به پایان رساند که عدم اصلاح الگوی توسعه، افزایش انطباقپذیری با شرایط کم‌آبی کشور، قبول تغییر اقلیم به همراه تلاش برای افزایش اعتماد و کاهش احساسات نابرابری و تبعیض بین مردم اگر انجام نگیرد شرایط کشور روز به روز بحرانی‌تر شده و به سمت فرسایش تمدن حرکت خواهیم کرد.
پایان نشست “بحران آب و همبستگی اجتماعی” با پرسش و پاسخ همراه بود که دکتر محمد فاضلی به سوالات مطرح شده در راستای بحث فوق، پاسخ داد.
* فایل تصویری نشست “بحران آب و همبستگی اجتماعی” در آپارات بارگذاری شده است.
آدرس: تهران، میدان توحید، خیابان نصرت غربی، پلاک 56، طبقه اول
تلفن : 66945809 - 66120198
ایمیل : rahman.org.ir@gmail.com
فکس : 66581775
موبایل : 09360464376
انجمن جامعه‌شناسی ایران
انجمن ایرانی اخلاق در علوم وفناوری
انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات
شبکه ملی مؤسسات نیکوکاری و خیریه
بنیاد کودک
جامعه یاوری فرهنگی
تمامی حقوق این سایت متعلق به سایت موسسه رحمان است.
Copyright 2019 All Rights Reserved