بازتعریف مفهوم جوانی نیاز امروز جامعه

عطیه ملک‌زاهدی

امروز، روز جهانی جوانان نامگذاری شده است. در سال ۱۹۹۹، مجمع عمومی سازمان ملل متحد، ۱۲ آگوست برابر با 22 مردادماه را به عنوان روز جهانی جوانان اعلام کرد. این مناسبت در برخی از کشورهای جهان بزرگ داشته می‌شود. در یکی از تعاریف جوانی بازه‌ی سنی 18تا 35سالگی جوانی نامیده می‌شود. البته می‌دانیم برخی آغاز و پایان جوانی را سنین دیگری در نظر می‌گیرند. عده‌ای نیز به طور کلی این تقسیم‌بندی را نمی‌پذیرند. با این حال این مناسبت می‌تواند بهانه‌ای باشد که درباره‌ی جوانی در ایران و مسائل و مناقشات حول آن تامل کنیم. از بین مسائل مختلف جوانان مانند اشتغال، تحصیلات، ازدواج و… … به نظر می‌رسد بازتعریف مفهوم جوانی می‌تواند زمینه‌ساز تغییرات در دیگر عرصه‌ها باشد.به علاوه در دوره‌ای هستیم که بسیاری از فعالیت‌ها از طریق فضای مجازی انجام می‌شود و تصور دانشگاه‌ها و بسیاری از شغل‌هایی که جوانان در آنها حضور فعال دارند بدون اینترنت، نشدنی است. بنابراین فهم جدید از نقش فضای مجازی برای جوانان، نیاز ضروری جامعه‌ی ماست.

جوانی: بازتعریف و فضای مجازی

اصطلاح «جوونه و جاهل» یکی از اصطلاحات رایج در فرهنگ ماست. اصطلاحی که جاهلی و نادانی را ویژگی جوانان می‌داند. اشعار و عبارت‌های زیادی را می‌توان در تائید نادانی و جوانی در ادبیات ما پیدا کرد. مثلا در سندبادنامه «جوانی شعبه‌ای از جنون و دیوانگی» معرفی شده است. در بین علمای دینی ما نیز این نگاه وجود دارد «خوانش موجود مسلط از دین فقط موقعی از جوانی یاد می‌کند که صحبت از نادانی و خامی باشد. باید زود از آن گذشت و به بلوغ و تکلیف رسید.»( نشست «بررسی مفهوم جوانی» با سخنرانی تقی آزاد ارمکی در موسسه رحمان ) بنابراین جای تعجب نیست که «وقتی متخصصان دین در سیاستگذاری وارد می‌شوند مقوله جوانی را به رسمیت نمی‌شناسند و طبیعتا به او اجازه نمی‌دهند که در حوزه سیاستگذاری و کنش اجتماعی نقش موثری ایفا کند.» (نشست بررسی «مفهوم جوانی» با سخنرانی تقی آزاد ارمکی در موسسه رحمان) نتیجه‌ی این نگاه آن است که اگرچه در روزهای انتخابات و وعده‌های انتخاباتی حرف از حضور جوانان در مدیریت کشور می‌شود اما هنگام انتخاب مدیران و وزیران عملا اتفاقی رخ نمی‌دهد. دو دهه‌ی قبل صحبت از سپردن امور به دست متولدین دهه‌ی شصت بود. آن‌هایی که آن سال‌ها تازه وارد سن جوانی شده بودند اما در واقعیت اعتمادی به این جوانان نشد. بنابراین اصلا جای تعجب نیست که جوانان امروز یعنی متولدین دهه هفتاد و هشتاد از نظر سیاستمداران خام و بی‌فکر باشند و نیازی به حضور آنها در عرصه‌ی مدیریت کشور احساس نشود. کم سن‌ترین وزیر دولت فعلی، وزیر ارتباطات است که در 36سالگی به وزارت رسید. مقایسه کنید با کشورهایی که در این سنین افراد به سمت نخست‌وزیری یا ریاست‌جمهوری می‌رسند. مثلا جاسیندا آردرن در سال 2017 زمانی که 37ساله بود به نخست‌وزیری نیوزلند رسید. یا امانوئل مکرون در 39سالگی رئیس‌جمهور فرانسه شد. رویکردی که جوانی را با خامی و نادانی یکسان می‌پندارد نتیجتا علاقه‌ای هم به دادن پست‌های مهم مدیریتی به جوانان ندارد. بنابراین در نخستین قدم نیاز داریم تعریف جدیدی از جوانی داشته باشیم و خوانشی متفاوت از متون دینی در تعریف جوانی و جوانان ارائه دهیم. این بازتعریف و نگاه‌کردن به جوانی از دریچه فرصت، به‌جای تهدید، می‌تواند زمینه‌ساز تغییرات جدی در دیگر عرصه‌های مربوط به جوانان باشد. به این موارد باید اضافه کرد که ما هنوز فهم درستی از فضای مجازی نداریم. اینترنت و شبکه‌های اجتماعی را فضای مجازی در برابر فضای واقعی قرار می‌دهیم. اما نسل جدید فضای مجازی در برابر فضای واقعی تعریف نمی‌کند. اگر  تاریخچه ظهور اینترنت مرور کنیم می‌بینیم که  برخی حضور جوانان در این فضا را تهدید می‌دانستند. در کشور ما نیز بسیاری از مسئولان  نگران فعالیت جوانان در فضای مجازی هستند. این افراد می‌خواهند با محدودیت در دسترسی اینترنت فضای امنی را برای جوانان ایجاد کنند. فیلتر شبکه‌های اجتماعی مانند توییتر و فیسبوک از این نگاه می‌آید. رویکردی که فضای مجازی را سراسر غیرمفید و مضر می‌داند و برعکس فضای واقعی را مفید و مثبت می‌داند و سعی دارد جوانان را از حضور در فضای مجازی منع کند.

باید دانست که تقسیم‌بندی فضای مجازی و فضای واقعی برای نسل جدید بی‌معناست. زیرا که به تعبیر عباس کاظمی دیگر نمی‌توان فضای مجازی را از فضای واقعی جدا دانست. «موبایل برای نسل نوجوان شبیه دست و پا شده، بخشی از بدنش شده است. سراسر زندگی آنان در شبکه‌های اجتماعی می‌گذرد.» (نشست «جوان و فراغت حقیقی و مجازی» با سخنرانی عباس کاظمی در موسسه رحمان)

باید پذیرفت بخشی از جمعیت فعلی ما جوانانی هستند که شبکه‌های اجتماعی بخش جداناپذیر زندگی‌شان شده است و نوجوانی که در سال‌های آینده وارد سن جوانی می‌شوند موبایل بخشی از وجودش  است نه فقط وسیله‌ای برای تماس و پیام‌رسانی.

بنابراین نگاه‎هایی که فضای مجازی را تهدیدی برای جوانان می‌داند و آنان را از حضور در اینترنت منع می‌کند نمی‌تواند امروز راهگشا باشد. توصیه عباس کاظمی در این وضعیت کنارگذاشتن نگاه فضای واقعی در مقابل فضای مجازی است. « امروزه هر پرسشی درباره سیاستگذاری در عرصه فضای مجازی به بازتولید دوگانه واقعی/مجازی و افتادن در دام خوب/ بد منجر می‌شود.» (نشست جوان و فراغت حقیقی و مجازی) در حالی که هر دو فضا خوبی‌ها و بدی‌هایی دارد. مثلا آموزش‌های مجازی که در دوره‌ی کرونا هم بیشتر از قبل هم شده است فقط یکی از نکات مثبت فضای مجازی است یا بسیاری از مشاغل امروز در بستر اینترنت انجام می‌شود. مانند استارات‌آپ‌ها، کسب و کارهای آنلاین و … که جوانان در آن حضور فعال دارند . بنابراین لازم است نگاهی جدید به مسائل جوان در فضای مجازی داشت.