درس‌گفتارهای پژوهش توسعه‌بخش

 

مرکز آموزش موسسه رحمان با هدف بررسی ابعاد نظری و عملی توسعه، اقدام به برگزاری خوشه‌ای از «درس‌گفتارهای پژوهش توسعه‌بخش» کرده است. کمال اطهاری، پژوهشگر اقتصاد سیاسی و توسعه، این دوره‌ها را ارائه می‌دهد.

 

نخستین درس‌گفتار این مجموعه با عنوان «ساختار مدل توسعه‌بخش» بهار ۱۴۰۴ برگزار شد و کانال تلگرامی آن در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است. همچنین ثبت نام درس‌گفتار دوم با عنوان «سیاست اجتماعی توسعه‌بخش: گونه‌های سیاست اجتماعی و ساختار مدل مناسب آن برای ایران» آغاز شده است.

 

برای عضویت در کانال تلگرامی درس‌گفتار نخست و ثبت نام در درس‌گفتار دوم با موسسه رحمان در ارتباط باشید:

تلگرام: 09360464376

تلفن: ۶۶۹۴۵۸۰۹-021

 

 

معرفی«درس‌گفتارهای پژوهش توسعه‌بخش»

گامی برای رسیدن به عمل اجتماعی

 

• ضرورت:

برگزاری خوشه‌ای از درس‌گفتارهای توسعه‌بخش از این رو ضروری است که روشنفکران و فعالان اجتماعی و سیاسی ایران مبانی نظری و عملی لازم را برای انسجام‌بخشی ایجابی به فعالیت‌های خود به‌دست آورند تا مانند جزایر پراکنده در دریای جامعه گم نشوند.

وظیفۀ روشنفکران و فعالان این است که به واگویه‌ درد و رنجی که دولت به جامعه تحمیل کرده  است اکتفا نکرده و با دانش توسعه‌بخش و ایجابی خواسته‌ها و رشته‌های پراکنده‌ جامعه را پیوند زده و به قرارداد اجتماعی در قالب یک برنامۀ حداقل برای ابلاغ به حاکمیت‌ها تبدیل کنند.

جامعه دارای مجموعه‌ای پیچیده، متنوع و گاه متضاد از خواسته‌ها است که تنها اطمینان اعضای آن از برآورده شدن بهینۀ خواسته‌هایشان در چارچوب یک مدل جامع توسعه‌بخش اقناع و باور لازم را برای برآوردن آنها با یک قرارداد اجتماعی ایجاد می‌کند. از این رو، باید برای به‌دست آوردن چنین مدل جامعی پژوهش و هم‌اندیشی کرد و در فرایند آن به توافق دموکراتیک رسید.

این خوشه از درس‌گفتارها پرداختن به اجزای اصلی این برنامه‌ پژوهشی را در دستور کار می‌نهد. برنامۀ پژوهشی به این معنی که این درس‌گفتارها گامی است برای پراکسیس یا عمل اجتماعی بر اساس نظریه که نظریه را می‌پروراند و تکمیل می‌کند تا به قرارداد و نهادهای پایدار اجتماعی توسعه‌بخش تبدیل گردد.

 

• خوشه‌‌ درس‌گفتارها:

درس‌گفتار نخست | ساختار مدل توسعه‌بخش

درس‌گفتار دوم | سیاست اجتماعی توسعه‌بخش: گونه‌های سیاست اجتماعی و ساختار مدل مناسب آن برای ایران

درس‌گفتار سوم | دولت ملی دولت-ملت، حق تعیین سرنوشت و فدرالیسم

درس‌گفتار چهارم | حقوق شهروندی و حقوق فردی، اجتماعی و جمعی

درس‌گفتار پنجم | راهبردهای پیوند بوم‌زیست به توسعه

درس‌گفتار ششم | راهبردهای توسعه‌ی صنعتی

درس‌گفتار هفتم | راهبردهای توسعه‌ی روستایی و کشاورزی

 

• درس‌گفتار نخست: ساختار مدل توسعه‌بخش

(برگزاری: بهار ۱۴۰۴، انتشار کانال تلگرامی: مهر ۱۴۰۴)

 

گزیده‌ای از درس‌گفتار (مقدمه و معرفی) را اینجا بشنوید.

 

این درس‌گفتار به‌منظور ارتقای سطح آگاهی پژوهشگران، سیاست‌گذاران و علاقه‌مندان به حوزۀ توسعۀ اقتصادی طراحی شده است و شرکت‌کنندگان ضمن آشنایی با نظریات توسعه، به درک عمیق‌تری از تجارب بین‌المللی و چالش‌های داخلی خواهند رسید و با تحلیل‌های علمی، مسیرهای ممکن برای توسعه پایدار در ایران را مورد بررسی قرار خواهند داد. در این درس‌گفتار می‌کوشیم بر اساس علم اجتماعی رهایی‌بخش دریابیم با چه الگو و برنامۀ دگرگون‌سازی در نظام جهانی سرمایه‌داری عمل کنیم تا توسعۀ دموکراتیک ایران در دوران نوین ممکن شود.

 

جلسه‌های این درس‌گفتار چنین بود:

یک، معنای توسعه‌ و مکاتب اصلی اقتصاد توسعه؛

دو، تجربۀ دولت توسعه‌بخش: نمونه‌ها؛

سه، دوران نوین و شیوه‌های ورود به اقتصاد و جامعۀ دانش؛

چهار، نهاد و نهادسازی: توسعه به ‌مثابۀ تحول نهادها؛

پنج، ورود به جامعۀ دانش: سیاست‌گذاری اجتماعی؛

شش، نگاهی به اقتصاد سیاسی ایران؛

هفت، موانع توسعۀ ایران در دوران نوین در حوزۀ اندیشه؛

هشت، پیشنهاد مدل دولت توسعه‌بخش ایران: انتظام‌بخشی نهادهای توسعه.

 

 

• درس‌گفتار دوم:

سیاست اجتماعی توسعه‌بخش: گونه‌های سیاست اجتماعی و مدل مناسب آن برای ایران

(برگزاری: آبان 1404 / در حال ثبت نام)

 

سیاست یا سیاست‌گذاری اجتماعی دو وجه عام و خاص دارد. وجه خاص آن مقولات مسکن، آموزش، بهداشت، بیمه، و مددکاری اجتماعی را دربر می‌گیرد؛ و وجه عام آن نحوه برآوردن آن در یک نظام اقتصادی و اجتماعی است. کشورهای موفق توانسته‌اند ترکیبی توسعه‌بخش ازین وجوه را سامان دهند. اما در ایران غفلتی بزرگ در این زمینه هم در حاکمیت و هم نزد روشنفکران و فعالان سیاسی عدالت‌خواه وجود دارد که دومی باعث تقلیل مطالبات اجتماعی به مقولاتی ابتدایی و اگر نگوییم بی‌فایده، کم‌فایده برای تحقق عدالت اجتماعی، چون مزد حداقل شده است. در این درس‌گفتار یک مدل جایگزین توسعه‌بخش برای سیاست اجتماعی در ایران ارائه می‌شود.

 

جلسه‌های این درس‌گفتار چنین است:

يک، تعریف سیاست اجتماعی و گونه‌های آن؛

دو، تحول سیاست اجتماعی دولت رفاه در اقتصاد صنعتی به دولت سرمایه‌گذاری اجتماعی یا جامعه‌ دانش؛

سه، تحول و اصول سیاست اجتماعی توسعه‌بخش در کشورهای توسعه‌یابنده چون ایران؛

چهار، بررسی و نقد سیاست اجتماعی عام در ایران؛

پنج، بررسی و نقد سیاست اجتماعی خاص در ایران، نمونه مسکن کم‌درآمدها؛

شش، ارائه مدل توسعه‌بخش سیاست اجتماعی برای ایران.

 

 

• درباره کمال اطهاری

کمال اطهاری در اسفند ۱۳۳۰ در تهران به‌دنیا آمده است. مدرک کارشناسی خود را از دانشکدۀ اقتصاد دانشگاه تهران در سال ۱۳۵۴ گرفته است. او با پیشینه‌های آمارگیری ساختمانی و صنعتی، و پژوهش روستایی در دورۀ دانشجویی، در سال ۱۳۵۶ به‌عنوان کارشناس‌مسئول تحقیقات اقتصادی در شرکت سرمایه‌گذاری بانک‌های ایران استخدام شد و پس از انقلاب انتشارات تندر را بنیان گذاشت که کتاب‌های مهمی در زمینۀ اقتصاد سیاسی توسعه منتشر کرد. در نیمۀ دوم دهه‌ ۱۳۶۰ به دفتر برنامه‌ریزی مسکن وزارت مسکن و شهرسازی وارد و عهده‌دار تدوین برنامۀ بخش مسکن در برنامه‌ اول توسعه شد، و مدتی نیز سرپرست دفتر برنامه‌ریزی این وزارت‌خانه گشت، اما انصراف داد تا فعالیت‌های پژوهشی را در زمینه‌ توسعه ادامه دهد. در دهۀ ۱۳۷۰ همکاری خود را با شرکت‌های مشاور شهرساز و معمار آغاز کرد، چون برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای را بدیلی از برنامه‌ریزی توسعه می‌یافت. از نیمۀ این دهه تا سال ۱۳۸۴ نیز کارشناس‌ مسئول مسکن و شهرسازی در مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی گشت. تحولات نامساعد سیاسی باعث شد که وی از همین سال ابتدا ارتباط مستقیم خود را با بخش دولتی قطع کند، پس از آن نیز در سال ۱۳۹۶ با بازنشستگی زودرس همکاری با شرکت‌های مشاور شهرساز و معمار را نیز کنار گذاشت تا با نوشتن کتاب‌ و مقاله، سرمشق‌های نوین توسعه را در دوران نوین برای ایران مطرح کند. در طول آن فعالیت‌های پژوهشی، وی در تدوین برنامه‌ها و طرح‌ها و سندهایی نوآورانه مشارکت داشته است که موضوعاتی متنوع در زمینۀ مسکن شهری و روستایی، اسکان غیررسمی (حاشیه‌نشینی)، برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای را با هدف توسعه‌بخشی در بر می‌گرفته است. ازین رو، در سال ۱۳۹۴ به‌عنوان شهرساز برتر منتخب ایران در رشته‌های مرتبط (اقتصاد) برگزیده شده است. آخرین فعالیت وی در این زمینۀ تدوین سند ملی توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی (بازنگری) بوده که در ۱۴۰۲.۱۰.۱۰ به تصویب هیات دولت رسیده است. روش خاص وی در این پژوهش‌ها، تبدیل اهداف آرمانی عدالت‌خواهانه به اقتصاد کاربردی، با میانجی‌گری اقتصاد توسعه بوده است. وجهی دیگر از فعالیت وی روزنامه‌نگاری بوده است. این فعالیت را از انتهای دهۀ ۱۳۶۰ با همکاری با نشریاتی چون «ایران فردا» آغاز کرده، و در تحریریۀ نشریات تخصصی مسکن و شهرسازی نیز حضور داشته است. او در راه‌اندازی صفحات اقتصادی بیشتر روزنامه‌های دهۀ ۱۳۷۰ شرکت داشته و همکاری‌اش را با رسانه‌ها و سایت‌ها برای نشر دانش توسعه‌بخش ادامه داده‌ است. در این مسیر، برای او فعالیت در زمینۀ اجتماعی مقدم بر فعالیت سیاسی بوده و هدف از آن را دستیابی جامعۀ مدنی به توافق دربارۀ الگوی توسعۀ پایدار، به‌عنوان شرط لازم آن، ذکر کرده است.

برخی آثار:

درآمدی بر سرمشق توسعۀ اقتصاد و جامعۀ دانش در ایران، انتشارات کتاب شرق، ۱۴۰۲.

درآمدی بر سرمشق نوین توسعۀ کشاورزی و روستایی ایران، نشر نی، ۱۳۹۹.

ترجمۀ کتاب گذرراه‌های بدیل سوسیالیستی از اریک اولین رایت، نشر گام نو، ۱۳۹۹.

 

نسخه پی‌دی‌اف شناسه کمال اطهاری