نشست “معلم دیروز، معلم امروز” از مجموعه نشست‌ “راه و بیراهه آموزش و پرورش در ایران” دوشنبه اول بهمن 1397 با حضور مقصود فراستخواه برگزار شد.

به اعتقاد دکتر فراستخواه، فردِ دنیای مدرن، می‌خواهد از ساختارها آزاد شود و این گرایش، جامعه را دچار ریسک می‌کند. بچه ها دیگر پدرسالاری قدیم را نمی‌پذیرند. اقتدار معلم روی کلاس و دانش‌آموز دیگر وجود ندارد. این امر در همه حوزه‌ها رخ داده؛ خانواده، دین، آداب و رسوم، هویت جمعیِ ملت-دولت و….
در چنین وضعیتی، «ما»ی جامعه دستخوش فردیت‌ها می شود که گرچه آزادی‌های بشری را به ارمغان می‌آورد، ولی پیامدهایی مانند از رونق افتادن نخبه‌گرایی و مرجعیت‌های سنتی، جهان‌شمول‌گرایی، اولویت فضای میان‌رشته‌ای به‌ تخصص را هم به دنبال دارد. نهادها هم به فردگرایی دامن می‌زنند: والدین توجه بیشتری به فرزندان می‌کنند. نظام‌های دینی به جلب نظر پیروان‌شان اهمیت می‌دهند. آموزش‌وپرورش دانش‌آموزمحور می‌شود و معلم تنها یک تسهیل‌گر است.

همچنین ایشان افزودند، ساختارهای یک جامعه مدرن اگر دست‌وپاگیر باشند، ساختارشکنی هم با شدت بیشتری روی می‌دهد. در چنین جامعه‌ای تنها فرصت #آموختن وجود دارد. با آموختن می‌توان بر نااطمینانی‌ها چیره شد، انگیزه، رویای واقعی و کیفیت تولید کرد، به مهارت خودتنظیمی شکل داد و… این نوع آموختن، نیازمندِ معلمی افق‌گشا و اثرگذار است، نه دانای کل و تسهیل‌گر.
آموزش‌وپرورش خود یک قلمروست. اما متاسفانه اکنون مستعمره، سیاست‌زده و ایدئولوژیک شده است. برای نقد این قدرت استعمارگر، باید اول خودمان را نقد کنیم. این قدرت، از تک تک افراد جامعه سرچشمه می‌گیرد.

ایشان چاره کار را در دو راه عنوان نمودند:
۱. انقلاب به راه اندازیم و از نو شروع کنیم. استعدادش را هم داریم. اما تاریخ به ما می‌گوید کمی تأمل کنید؛ با انقلاب، گرچه محدودیت‌هایی را از سر راه برمی‌دارید، اما ساختارهای موجود را هم از دست خواهید داد؛ ساختارها با همه محدودیت‌هاشان، فرصت‌هایی هم درونِ خود دارند.

۲. هر تمدنی به دست کسانی اصلاح می‌شود که آن را ایجاد کرده‌اند. در مدارس ما نوآوری‌ها و معلمان خوبی وجود دارد. معلمان کنش‌گر و غیرکارمندی‌ای داریم که می‌توانند تغییر ایجاد کنند.

در پایان نشست “معلم دیروز، معلم امروز” دکتر فراستخواه گفت تجارب و یافته‌های علمی نشان می‌دهند که جامعه ایران از زندگی منصرف نمی‌شود. خبرهایی هست…. در ایران کنش‌گرانی به وجود آمده‌اند که اگر بیشتر شوند، میان خودشان، با خانواده‌ها، نهادهای مدنی، دفتر تالیف کتب درسی و… شبکه ایجاد کنند، آموزش‌وپرورش را می‌توانند به یک کالای عمومیِ اثرگذار تبدیل کنند.

در ادامه دکتر رحمت‌الله خسروی عضو هیات علمی دانشگاه فرهنگیان گفت چهار مولفه اساسی درباره معلم و نقش او وجود دارد: جذب، تربیت، حفظ و نگهداشت، پاسخ‌گویی. هم‌اکنون ما در هر چهار مورد دچار مشکل هستیم. فرهنگ معلمی، در حال حاضر فرهنگ نقد دانش، نقد خود، پرسش‌گری و نقد جامعه نیست. معلمانی که در چنین فضایی تربیت می‌شوند، برای جامعه در حال تغییرِ امروز مناسب نیستند.
به گفته ایشان، معلمان را می‌توان در ۴ دسته گنجاند:
۱. معلم-کارمند: تعدادشان کم نیست. ویژگی های این دسته از معلمان عمدتا اداری است و دنبال منافع شخصی و خانوادگی هستند؛

۲. معلم-مامور : این دسته تلاش مجدانه ای برای آموزش سیاست‌های تجویز شده دارند؛

۳. معلم-متعهد: تعدادشان کم است، ولی وجود دارند. حواس‌شان به مدرسه و آموزش و یادگیری بچه‌هاست، اما تنها به فضای مدرسه و کلاس فکر می‌کنند، نه جامعه؛

۴. معلم-سوژه/ معلم-اسوه: درصدد پیش بردن مرزهای دانش نه به عنوان آموزگارانِ مدرسه، که به عنوان آموزگاران جامعه هستند. این دسته از معلمان نه تنها به مدرسه و کلاس درس که به مسائل جامعه هم حساس هستند.
ایشان افزودند چالش‌های تأمین_معیشت در جامعه ما موجب شده تمرکز بسیاری از معلمان بر برآوردن نیازهای خودشان باشد، نه نیازهای جامعه. براساس سلسله‌مراتب نیازهای مازلو، اگر نیازهای سطح اول برطرف نشود، نمی‌شود از نیازهای سطوح بالاتر چون کمال صحبت کرد.
ساختار تجویزی در آموزش‌وپرورش وجود دارد و در چنین سیستمی امکان مشارکت معلم نیست. محتوای آموزشی به مثابه کنسروی است که به دانش‌آموزان ارائه می‌شود و عمدتا مزه آن خوشایند نیست. در بازتعریف نقش معلمان، پررنگ کردن نقش تربیتی و پرورشی باید موردتوجه قرار گیرد. هر معلمی باید علاوه بر آموزش، به پرورش هم بپردازد. درحالی‌که ساختار و محتوای مدارس کنونی، مولفه آموزش را از پرورش جدا کرده است. این دو مولفه وابستگی وجودی به هم دارند و جدا کردن آن ها عوارض جبران ناپذیری به دنبال دارد.
در پایان بحث دکتر خسروی با اشاره به ضرورت گره خوردن بحث آموزش به جامعه، راه آن را در این دانست که باید معلمان را کنش‌گر اجتماعی و مجهز به ظرفیت سوژگی بارآورد، مشارکت‌شان را افزایش داد و در زمینه تربیت و مشاوره هم نقشی به آن‌ها داد.