پنل “سبب شناسی امید اجتماعی” در دومین روز همایش علمی “امید اجتماعی در ایران” با حضور احمد میدری، علی جنادله، محمد فاضلی و مهدی اصل زعیم برگزار شد.

احمد میدری، معاون وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی به عنوان اولین سخنران پنل “سبب شناسی امید اجتماعی” صحبت خود را با اعلام اجماع بر وجود یأس فراگیر در جامعه آغاز کرد. به اعتقادی وی این مسئله را درسه سطح مردم، روشنفکران و سیاستگزاران می شود بررسی کرد که سطح روشنفکران و متفکرین را مهمترین و تاثیرگذارترین سطح توصیف نمود.

به اعتقاد این استاد اقتصاد، روشنفکران ایرانی در دوره معاصر جامعه را به سمت آمال و آرزوهایی سوق دادند که امکان تحققش وجود نداشت. از جمله به نظریه اقتصادی دولت رانتی اشاره شد که با طرح در دهه هفتاد موجب منجر به یاس و بی عملگی اجتماعی گردید.
احمد میدری ناامیدی از ساختارها را مشکلی دانست که جامعه امروز ما دچار آن شده است و راهکار مقابله با آن را امید بستن به تغییرات کوچک به جای تغییر بزرگ در ساختارهای کلان دانست. وی تاکید کرد در این فرآیند نباید صرفا خطاب به سوی سیاستمداران باشد. به اعتقاد وی بسیار مهم است که در کنار سیاستمداران جامعه به سراغ روشنفکران و متفکران هم برود. چرا که در حقیقت آنان صاحب خانه محسوب می شوند. وی در پایان تاکید کرد به جای آنکه مدام منتظر بمانیم که دولت چه می تواند انجام دهد باید دید خودمان چه می توانیم انجام دهیم، تا به یک جامعه امیدوار برسیم.

محمد فاضلی دومین سخنران پنل “سبب شناسی امید اجتماعی” در اولین همایش علمی امید اجتماعی در ایران بود که با موضوع امید اجتماعی و محیط زیست به صحبت پرداخت. وی مختصات امید را هدف محور بودن، داشتن راهکار و باور به عاملیت در به نتیجه رساندنش دانست.

به عقیده این استادیار دانشگاه شهید بهشتی امید محصول تخیل، ریسک، کار تیمی و به رسمیت شناخته شدن است که تمامی این عوامل در جامعه ایران دچار محدودیت ها و موانعی هستند. به صورتی که می توان جامعه ایران را ضد امید دانست. وی که آرزو را مرکز مفهوم امید معرفی کرد، مدعی شد تنها عقل جمعی می تواند یک آرزو را مطلوب و ممکن توصیف کند و در نتیجه به امید اجتماعی مبدل سازد. بنابراین برای امکان تفاهم عقل جمعی نیاز به گفتگو وجود دارد.

این دکترای جامعه شناسی امکان کسب موفقیت های کلان را در جامعه امروز ایران ناممکن توصیف کرد و راهکار مقابله با این وضعیت را تکیه بر موفقیت های کوچک دانست. او گفت نیاز امروز جامعه ما یک دولت فروتن و مردمی فروتن است تا بتوان آینده ای خلاق را متصور شد. آینده ای که در آن عموم مردم با ابتکارات جمعی در همین شرایط موجود مانند آنچه در وضعیت فعلی شهر تهران شاهد هستیم به جای استفاده از وسیله نقلیه شخصی، سوار دوچرخه شوند یا در مصرف آب صرفه جویی کنند.

به اعتقاد این فعال محیط زیست، مصائب بزرگ این حوزه موجب توجه مردم و دولت به محیط زیست شده است و این فرصت می تواند کانون امید بخشی را در جامعه ایران ایجاد کند. به شرط آنکه تمرکز بر اقدامات کوچک و فروتنانه قرار گیرد، تا به تدریج افراد به موفقیت های کوچک عادت کرده و زمینه ساز به فعلیت رسیدن جامعه امیدوار شوند.

علی جنادله مدیر پنل “سبب شناسی امید اجتماعی” در اولین همایش علمی امید اجتماعی، ضمن تاکید بر آنکه امید در جامعه ایران از دل تحولات اجتماعی پدید آمده است بر اهمیت جامعه شناسی تاریخی تاکید کرد.

این استاد جامعه شناسی دانشگاه علامه طباطبایی در ابتدای صحبت خود با طرح بحث تاریخ زنده، توضیح داد برخی وقایع در گذشته رخ داده اند که همچنان جامعه درگیر نتایج آن است و بدین طریق تاریخ را در پیوند با مسئله امید معرفی کرد. وی در ادامه سنت روایت های تاریخی ایران را در ارتباط با پدیده های اجتماعی به طور عام و مسئله امید اجتماعی به طور خاص، بسیار ناکارآمد دانست و مدعی شد اگر می خواهیم امید به جامعه بازگردد باید در روایت های تاریخی بازنگری شود تا علاوه بر تبلور اراده حاکمان، بتوانیم نقش و تاثیر نیروهای مختلف اجتماعی را نیز مشاهده کنیم.

مهدی اصل زعیم به عنوان آخرین سخنران پنل “سبب شناسی امید اجتماعی” در دومین روز همایش امید اجتماعی در ایران موضوع صحبت خود را در موضوع امید اجتماعی و دگرگونی فهم تغییرات در نزد ایرانیان قرار داد. وی مسائلی چون انتظار بهبود وضعیت، احساس قدرت در تغییر مطلوب، حس توانایی تغییر و چشم انداز اجتماعی بهتر را از جمله پارامترهای همبسته با امید توصیف کرد.

این دانش آموخته جامعه شناسی در ادامه تجربه های تاریخی ایرانیان را کاملا در تضاد با مفهوم امیدواری دانست. چرا که حاکمان خودکامه که عموما تختشان بر خون دیگر پادشاهان قرارداشت و بعضا بی کفایت بودند، همچنین هجوم مداوم بیگانگان، عزلت نشینی اندیشمندان و بسیاری از تجربه های تاریخی دیگر این سرزمین همگی می تواند علتی بر ناامیدی باشد. به اعتقاد وی چنین تجربیاتی منجر به بروز رفتارهای اجتماعی رادیکال و ایجاد شکاف میان انتظارات انتزاعی و واقعیت های ملموس خواهد شد. سرانجام این فرایند فلج شدگی اجتماعی را در پی خواهد داشت. در ادامه بحث رویکرد های اصلاحی و تدریجی مبتنی بر منطق فازی به عنوان راه حل نجات جامعه توصیف شد.

اصل زعیم ضمن بر شمردن برخی از بیم های جامعه ایرانی معتقد بود امید های زیادی هم در جامعه ایرانی وجود دارد که می توند بر پایه آنها وضعیت را اصلاح کرد. سرمایه قابل اعتنای انسانی، آموختن گام به گام شهروندی، حضور با انگیزه زنان در اجتماع و پرسشگری کودکان از جمله امیدهایی بودند که این دانش آموخته جامعه شناسی برای ایران معرفی کرد.

*** متن کامل سخنرانی‌های پنل “سبب شناسی امید اجتماعی” در کتاب «امید اجتماعی؛ چیستی، وضعیت و سبب شناسی»  به چاپ رسیده است.