سلام اینجا رادیو رحاست. قراره در اپیزودهای مختلف این پادکست به بحث نابرابری و آسیب‌های اجتماعی با نگاه جامعه‌شناسانه بپردازیم. این رادیو متعلق به موسسه رحمانه. در ششمین اپیزود این پادکست به سراغ بحث نابرابری و طلاق رفته‌ایم. طلاق فرآیندی قانونی تو نظام اداری ایرانه. تو فرآیند طلاق زن یا شوهر یا هر دو از دادگاه درخواست طلاق می‌دن  قاضی هم به درخواست رسیدگی می‌کنه و  حکمی رو صادر می‌کنه اما در این پروسه‌ی حقوقی چه نابرابری‌هایی وجود دارد؟ آیا زن و مرد شرایط برابری را در نظام حقوقی کشور ما دارند؟ پس از طلاق چه اتفاقی می‌افتد؟ آیا زوجین مسائل یکسانی را پس از طلاق تجربه می‌کنند؟ یا تبعیض‌های جنسیتی، حتی پس از طلاق نیز زنان را در موقعیت فرودست قرار می‌دهد؟ تو این شماره از رادیو رحا سراغ افرادی رفتیم که طلاق را تجربه کردند و در این مسیر نابرابری‌ها و مشکلات مختلفی را تجربه کردند. هاله یکی از این افراد است او و همسرش 7 سال پیش تصمیم به طلاق توافقی گرفتند. با این حال هاله برای گرفتن طلاق و حضانت پسر 7 ساله‌اش مجبور شد از بسیاری از حق و حقوقش بگذره.(ویس هاله) شکل‌هایی از جدایی و طلاق در دوران پیشامدرن وجود داشته اما تحولات دنیای مدرن آمار طلاق را زیاد کرد. افزایش آمار طلاق برای کشوری خاص نیست و در همه‌ی کشورها در طی فرآیند مدرنیته رخ داده است. در واقع در عصر مدرن، ازدواج نسبت به گذشته تغییر مفهوم داده. در روزگار قدیم در ازدواج یک دختر و یک پسر همه‌ی اعضای فامیل و حتی قوم و قبیله درگیر بودند. به همین دلیل زن و شوهر نمی‌توانستند به تنهایی تصمیم به طلاق بگیرند و در بسیاری از موارد طلاق به دلیل فشارهای اجتماعی، دخالت‌های اقوام، حفظ آبرو و مسائل دیگر انجام نمی‌شد. اما حالا مدتی است که تصمیم به ازدواج و جدایی بر عهده‌ی زن و مرد گذاشته شده است. در این شرایط از دخالت و تاثیر فشارهای هنجاری دیگران در حفظ این رابطه به هر قیمتی کاسته شده است و همین علتی است برای افزایش نرخ طلاق در سال‌های اخیر.  اما منظور از نرخ طلاق چیست؟ نسبت طلاق‌های یک جامعه در یک دوره زمانی خاص  بر مبنای معینی را نرخ طلاق می‌گویند. این نرخ به دو شکل محاسبه می‌شود: نرخ ناخالص طلاق و نرخ خالص طلاق، در نرخ ناخالص طلاق تعداد طلاق‌های یک سال معین را  در جمعیت همان سال تقسیم می‌کنند و در عدد 1000 ضرب می‌کنند. شکل دیگر محاسبه نرخ طلاق،  تعداد طلاق‌ها بر جمعیت افراد دارای همسر تقسیم می‌شود و باز هم در عدد 1000ضرب می‌شود. در واقع در صورت کسر تعداد طلاق‌های یک سال و در مخرج تعداد افراد دارای همسر گذاشته می‌شود، به عدد به دست آمده نرخ خالص طلاق می‌گویند. تفاوت نرخص خالص و ناخالص طلاق در این است که در نرخص خالص تعداد طلاق‌ها نسبت به کل جمعیت در نظر گرفته می‌شود و در نرخ ناخالص تعداد طلاق‌ها نسبت به جمعیت متاهل‌ها. سختی‌های روند اداری طلاق و برخوردهایی که در دادگاه با زنان می‌شود طلاق را برای زنان سخت می‌کند. لادن یکی از این زنان است لادن 7 سال است در هلند زندگی می‌کند و سال 96 از همسرش جدا شد او که الان 35 ساله است از ماجرای طلاقش با وجود گرفتن وکیل می‌گوید. باید بگیم که نام لادن به خواست این خانم و به دلیل حفظ حریم شخصی‌اش استفاده شده است و این اسم مستعار است.(ویس اول لادن) سال‌هاست که بسیاری از کشورها قوانین خود درباره‌ی ازدواج و خانواده رو عوض کردند. این قوانین داره به سمت حمایت از زنان آسیب‌دیده می‌ره. لادن از تفاوت‌های قوانین طلاق در ایران و هلند می‌گه:( ویس دوم لادن) اما علت طلاق چیست؟ علل مختلفی را برای طلاق می‌توان برشمرد، برخی از مهم‌ترین علت‌های طلاق در ایران عبارتند از: تغییر مفهوم خانواده، تغییر کارکردهای خانواده، افزایش انتظارات، عشق و تعلقات فردی، تحرک اجتماعی و تغییر ارزش‌ها، تغییر پایگاه اجتماعی زنان، همان طور که مشخص است این عوامل لزوما بد نیستند و بلکه حتی می‌تواند نشان‌دهنده‌ی پیشرفت جامعه و رسیدن به رابطه‌ای دموکراتیک‌تر نیز باشد. در واقع با تغییر نگرش‌ها زوجین یادگرفته‌اند که می‌توان به رابطه‌ای که در آن عشق، احترام، تفاهم و… نیست پایان داد. سارا یکی از همان افراد است. او طلاق را بهترین انتخاب زندگی‌اش می‌داند اما (قسمت اول ویس سارا) زمانی که از قوانین نابرابر طلاق در ایران صحبت می‌شود عده‌ای منکر نابرابری می‌شوند و حتی معتقدند قوانین ایران بیشتر به نفع زنان است. این عده به مهریه استناد می‌کنند و معتقدند زنان با در اختیار داشتن مهریه می‌توانند به راحتی برای گرفتن مهریه اقدام کنند. اما آیا در واقعیت این اتفاقی می‌افتد؟ (ویس سارا) مشکلات و نابرابری‌ها پس از طلاق هم برای زنان ادامه دارد. هاله که شغل و پس‌اندازی نداشت مجبور شد پس از طلاق به خانه‌ی پدر و مادرش برگردد.(ویس هاله) سارا که اکنون 38ساله است ماه‌های اول پس از جدایی به خانه والدینش برگشت اما تصمیم گرفت از خانواده‌اش مستقل شود(ویس سارا) البته مردهایی هم هستند که در فرآیند طلاق حقوق زن را در نظر می‌گیرند اما این به این معنی نیست که زن و مرد پس از طلاق شرایط یکسانی را تجربه می‌کنند ؟ یکی از همین زنان است. آن چه که او را اذیت می‌کرد نگاه متفاوت جامعه به زن و مرد در زمان درخواست جدایی بود.(ویس) اگرچه امروزه زن و مرد با همکاری و مشارکت یکدیگر زندگی خود را می‌سازند اما جامعه این نقش را برای مرد قائل است و تلاش‌ها و مشارکت‌های زن در زندگی مشترک نادیده گرفته می‌شود.(ویس) تنها زنان نیستند که در این سیستم نابرابر آسیب می‌بینند مردان هم به شکلی دیگر از این قوانین ضرر می‌کنند قوانینی که مرد را نا‌ن‌آور و سرپرست خانواده تعریف می‌کند و همه‌ی بار مالی را بر دوش مرد می‌گذارد. در این شماره از رادیو رحا تلاش کردیم با تعدادی از این مردان صحبت کنیم و ماجرای مراحل قانونی طلاق‌شان را بشنویم اما بسیاری حاضر به روایت کردن زندگی خودشان نشدند. شاید علت آن را بتوان در تعریف مردانگی در جامعه بدونیم. گویی به واسطه‌ی قدرتی که در طول تاریخ به مردان نسبت داده شده است مردان نمی‌خواهند یا نمی‌توانند از ظلمی که بهشون شده صحبت کنند و گفتن از تحقیرها و آزارها در رابطه‌ی مشترک با به خطر افتادن مردانگی برای آنان تعریف شده است. از بین مردان زیادی که تجربه‌ی طلاق داشتند تنها مصطفی حاضر شد از تجربه‌ی جدایی‌اش بگوید. باید بگیم که اسم مصطفی به خواست ایشان انتخاب شده است و این نام مستعاره. مصطفی زندگی مشترک کوتاهی داشته و در این زندگی مورد خشونت خانگی قرار گرفته است. مصطفی از علت سکوت مردان دراین باره‌ می‌گه: (ویس اول مصطفی از 00:26 تا 3:42) مصطفی اشکال دیگری از خشونت را از طرف همسر سابقه‌اش تجربه کرد:( ویس اول مصطفی از 7:47 تا 8:27) قانون، تامین مالی خانواده و پرداخت مهریه رو وظیفه مرد می‌دونه و بر این اساس در فرآیند طلاق، اموال مرد در ازای پرداخت مهریه توقیف می‌شه. مصطفی می‌گه این قانون برای ازدواج‌هایی که سال‌ها از شروعش می‌گذره اخلاقیه اما در زندگی‌هایی که خیلی زود به طلاق می‌کشه عادلانه نیست( ویس اول مصطفی از 5:34 تا 7:14) مصطفی معتقد است یکی از علل نارضایتی زنان در ازدواج نگاه قهرمان گونه به مردان است.( ویس سوم مصطفی از 1:23 تا 3:39) آن طور که دیدیم قانون نگاهی جنسیت‌زده به نقش‌ها و وظایف زن و شوهر در خانواده دارد. اما علت این تبعیض‌ها چیست؟ شیما قوشه وکیل دادگستری که در این شماره به عنوان کارشناس حضور دارند از رویکرد حاکم بر قوانین کشور در حوزه‌ی ازدواج و طلاق می‌گوید.(ویس دوم قوشه) بسیاری معتقدند این قوانین شاید در دوره‌ای کارکرد داشته است اما در دنیای مدرن چطور؟(ویس سوم قوشه) قوشه از نقش جامعه‌ی مدنی برای رسیدن به برابری می‌گوید:( ویس پنجم قوشه از دقیقه1 تا آخر) طلاق و نابرابری رابطه‌ای متقابل دارند. از یک سو، بخشی از طلاق‌ها متاثر از روابط و شرایط نابرابر است مانند روایت مصطفی. از سوی دیگر طلاق می‌تواند در برخی از زمینه‌ها نابرابری را تشدید کند. مثل تجربه‌ی هاله. ضمن آن که طلاق ممکن است راهی برای خلاص شدن از وضعیت نابرابر موجود نیز باشد مث آن چه که از روایت سارا در طلاق شنیدیم. ریشه‌ی بسیاری از این نابرابری‌ها و تبعیض‌ها در قوانین کشوره. با این حال در بسیاری از موارد قاضی در دادگاه‌های خانواده با نصیحت می‌خواهد طلاق صورت نگیرد و با توصیه به صبر و تحمل می‌خواهد دعواهای بین زن و شوهر کم شود. قانونگذار نیز تلاشی برای تغییر قوانین نمی‌کند و به نظر می‌رسد تا زمانی که عزمی برای تغییر قوانین در حوزه‌ی ازدواج و طلاق وجود نداشته باشد نابرابری‌ها نیز ادامه دارد. ششمین اپیزود رادیو رحا همین جا به پایان می‌رسه، این رادیو متعلق به موسسه رحمانه و در این شماره همون طور که شنیدین به بحث طلاق پرداختیم، منبع اصلی ما در این شماره مقاله‌ی «طلاق؛ نابرابری و تغییرات در ایران»، به نویسندگی عباس عبدی بود. این مقاله در کتاب آسیب‌های اجتماعی و نابرابری، دومین گزارش وضعیت اجتماعی ایران منتشر شده است. ممنویم از هاله، لادن، سارا، ؟ و مصطفی که روایت طلاق خود را با ما درمیان گذاشتند. همچنین تشکر می‌کنیم از خانم شیما قوشه که به عنوان کارشناس تحلیل‌های خود را ارائه دادند. باید اضافه کنیم که ما پیش از این شماره هم درباره طلاق صحبت کرده بودیم. در اپیزود اول رادیو رحا با عنوان نابرابری و جنسیت روایت درخواست طلاق بنفشه رو شنیده بودیم. اگر به این بحث علاقه دارید می‌تونید اولین شماره پادکست ما رو بشنوید. اپیزودهای بعدی پادکست ما با محوریت نابرابری در موضوعات دیگر ادامه داره،‌خوشحال می‌شیم نظرهاتون را از طریق اینستاگرام به آدرس rahman.inst و ایمیل ما radioraha99@gmail.com  در میون بذارید و ما رو به دوست‌تان‌تون هم معرفی کنید.