در تقاطع آلودگی هوا و فقر

در تقاطع آلودگی هوا و فقر

چه ارتباطی بین آلودگی‌های محیط‌زیستی و طبقه اقتصادی وجود دارد؟

عطیه ملک‌زاهدی

«بر اساس اعلام شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، روز 23 دی ماه تهران برای ششمین روز متوالی هوای آلوده را تجربه کرد.»(خبرگزاری ایسنا) در دهه‌های اخیر آلودگی هوا به یکی از مسائل محیط‌زیستی کلان‌شهرهای دنیا تبدیل شده است. معضلی که در تهران، اراک، مشهد و دیگر کلان‌شهرهای ایران هم وجود دارد. به نظر می‌رسد این معضل تنها مشکلی محیط‌زیستی است و ارتباطی با مسائل اجتماعی ندارد. اما مطالعات جدید نشان می‌دهد این معضل ابعاد اجتماعی زیادی دارد و مستقیما بر جوامع انسانی اثر می‌گذارد. این یافته‌ها باعث توجه جامعه‌شناسان به ابعاد اجتماعی آلودگی هوا شد. در این یادداشت فقط به یکی از ابعاد این موضوع از دیدگاه جامعه‌شناسی محیط‌زیست می‎‎پردازیم.

با افزایش آلودگی‌های محیط‌زیستی و تاثیر آن بر جوامع انسانی، نظریه‌های جامعه‌شناسی محیط‌زیست شکل گرفت. جامعه‌شناسان محیط‌زیست معتقدند آلودگی‌های محیط‌زیستی به صورت نابرابر در جامعه توزیع شده است. در واقع این حوزه‌ی جدید جامعه‌شناسی، رابطه‌ی بین نابرابری و تخریب محیط‌زیست را بررسی می‌کند.  پژوهش‌های جامعه‌شناسان محیط‌زیست نشان می‌دهد: «منابع آلاینده و تاثیرات آلودگی‌های محیطزیستی معمولا در مناطق حاشیه‌ای متمرکز می‌شود. از این رو توزیع تاثیرات و میزان آسیب‌پذیری مردم نسبت به آن متفاوت است.»(صالحی بابلسر و پازوکی‌نژاد). مناطق حاشیه‌ای جایی است که اقلیت‌های قومی، نژادی، افراد کم‌درآمد و زنان و کلا همه‌ی کسانی که در حاشیه اجتماعی قرار دارند در آنجا زندگی می‌کنند. به علاوه آلاینده‌ها بیشتر در مناطق جنوبی شهرها انباشت شده و صنایع آلوده‌کننده نیز در این مناطق مستقر می‌شوند. «در این مناطق معمولا درآمد پایین افراد و هزینه‌های زیاد درمان، افراد را بیشتر در معرض بیماری‌های ناشی از آلودگی‌های محیط‌زیستی قرار می‌دهد و ساکنان این مناطق بیشتر از مناطق دیگر به بیماری‌های قلبی، سرطان ریه و آسم مبتلا می‌شوند.» (همان)

بنابراین به نظر می‌رسد موضوعی که به ظاهر طبقاتی نیست شدیدا با سطح درآمد، محل سکونت و… گره خورده است و گروه‌های حاشیه‌ای و طبقات پایین جامعه بیشتر از دیگر طبقات آسیب می‌بیند. توصیه‌هایی مثل تعطیل کردن اداره‌ها، ماندن در خانه در روزهای آلوده، خوردن غذاهای سالم، نوشیدن شیر و …شاید بتواند برای طبقات بالای جامعه مفید و کاربردی باشد و از ضررهای آلودگی هوا کم کند اما در طبقات پایین که در معرض انواع آلودگی هستند و به دلیل درآمد پایین امکان خرید غذاهای سالم را ندارد؛ این توصیه بی‌معنا است. تا زمانی که آلودگی هوا و مشکلات محیط‌زیستی به صورت ریشه‌ای حل نشود فقرا و حاشیه‌نشینان بیشترین آسیب را از آن می‌بینند آسیبی که به قیمت از دست دادن سلامتی و ابتلا به انواع بیماری‌ها تمام می‌شود.

منابع:

خبرگزاری ایسنا 23 دی 1399  https://www.isna.ir/news /99102317208/

برگرفته از مقاله‌ی تخریب محیط‌زیست و نابرابری‌های محیط‌زیستی در ایران، نویسندگان: صادق صالحی بابلسر، زهرا پازوکی‌نژاد  از کتاب «آسیب‌های اجتماعی و نابرابری، دومین گزارش وضعیت اجتماعی ایران» به کوشش موسسه رحمان