پنل “سیاست و امید اجتماعی” با حضور سعید مدنی،محمدرضا جلایی‌پور، حسام سلامت، محمدمهدی مجاهدی و آذر منصوری در همایش “امید اجتماعی در ایران” برگزار شد.

سعید مدنی: جنبش های اجتماعی و دیالکتیک امید و ناامیدی

مرگ حیات موکول به وجود خواست یا عدم وجود چنین گرایشی است. یکی از نمودهای امید در جامعه جنبش های اجتماعی است. 3 جزء مهم امید: داشتن یک هدف معین مبتنی بر اساس نقد وضعیت خودمان به عنوان فرد، جامعه، راهکارهایی هم برای رسیدن به هدف داریم، از انگیزه لازم برای رسیدن به هدف برخورداریم.
امید جمعی به معنای شناخت، تعهد و آگاهی به اهداف است و این هویت جمعی است. امید اجتماعی به معنای شبکه های امید جمعی در مورد نقد وضعیت موجود در رسیدن به وضعیت مطلوب و جامعه تصمیم می گیرد از یک مسیر برود و از انگیزه لازم برخوردار است. امید اجتماعی مبتنی بر اراده عمومی برای رسیدن به هدف است و روش ها مشی های مار ا مشخص می کنند که وضعیت موجود می تواند جامعه دموکراتیک یا هر چیز دیگری باشد.
مفهوم جنبش های اجتماعی، فعالیت ها و باورهای مشترک اجتماعی ک معطوف به خواست برای تغییر است و برای آن اراده دارد. جنبش های اجتماعی اصولا به دنبال تغییر جهت رسیدن به وضعیت مطلوب است.
3 عنصر مشترک مهم در جنبش های اجتماعی: 1) تلاش عمومی پایدار و سازمان یافته برای طرح ادعاها با توجه به اینکه جنبش ها از وضعیت موجود متاثرند. 2) ترکیباتی از کنش های اجتماعی که کنش های اجتماعی محصول تجربه جمعی است. 3) چهار عامل در درون: ارزشمندی( یعنی مفاهیمی که درون جنبش وجود دارد معیار هستند) وحدت( در درون جنبش توافق بر سر ارزش ها وجود دارد) تعداد( تعداد آن افراد حول آن ارزش های مورد توافق وحدت می کنند). 4) تعهد( اعضای یک جنبش آنقدر ایمان دارند به ارزش های موجود و خطر می کنند منابعشان را در اختیار قرار می دهند)
اصول جنبش ها محصول دگردیسی در رفتار که چند ویژگی شکل می گیرد: 1) جنبش ها تحت تاثیر مشروعیت نظام مستتر یا کاهش آن هستند. 2) تضعیف گرایشات جمع گرایانه 3) رشد و باور به تغییر سرنوشت خود در میان جامعه.
امید از دو زاویه بر جنبش ها تاثیر می گذارد: 1) امید یا ناامیدی نسبت به تغییر جنبش 2) امید یا ناامیدی نسبت به نظام مستقر.
امید رفتار را به سوی آینده معطوف می کند.

کاکرد امید در درون جنبش ها: 1) امید به عنوان منبع جنبش است. 2) امید یک قدرت ذهنی نیرومند است که به کمک جنبش های اجتماعی می آید. 3) امید مرجع مشروعیت بخش جنبش ها است. 4) یکی از نقش های نخبگان در جنبش ها با حمایت از جنبش ها باعث افزایش امید فعالان جنبش 5) هویت و امید رابطه متقابل دارند یکی از مولفه های جنبش ها هویت است. بیشتر تحرک جنبش ها زمانی است که امید وجود دارد. معیارهای جنبش های قدیم که قبل از سال 1968 وجود داشت تفاوت هایی با بعد از این تاریخ داشت. معیارهای جنبش های قدیم بر اساس ایدئولوژی قلرو ملی و جهانی، نوع مطالبات مترکز بر حوزه طبقاتی و رهبری هرمی و با الگوی کلان و انقلابی بود. معیارهای جنبش های جدید این بود که مبارزات بیشتر بر اساس هویت بوده، قلمرو این جنبش ها می توانند علاوه بر ملی و جهانی بودن محلی نیز باشد. نوع مطالبات در حوزه های مختلف مانند مدنی، شهروندی، زیست محیطی و … بوده، نوع رهبری به صورت شبکه ای و افقی می باشد و از الگوی کلان برخوردار نبوده و هدف آنها تغییر رفتارهای نظام های سیاسی به جای انقلاب می باشد.

امید در جنبش های قدیم آرمانی و ایدئولوژیک، قابل تغییر و تاریخی و حوزه سیاسی بوده و هدف ساز نیستند. اما ویژگی امید در جنبش های جدید غیر آرمانی بودن، غیر قابل تفسیر، غیر تاریخی، حوزه اقتصادی، سیاسی و.. و هدف ساز می باشد.

به طور کلی در جامعه یک دیالکتیک امید و ناامیدی وجود دارد در جنبش ها نیز این دیالکتیک وجود دارد و رابطه امید و جنبش دوسویه می باشد. در جنبش های قدیم ناامیدی بیشتری وجود داشت نقد وضعیت موجود بیشتر از امید به وضعیت مطلوب وجود داشت اما در جنبش های جدید این قضیه برعکس می باشد.

سخنران دوم پنل “سیاست و امید اجتماعی” محمدرضا جلایی‌پور با عنوان وضعیت موجود ایران در ناامیدی بود

سوالی که مطرح است: چرا امید اجتماعی علی رغم رشد جامعه در حوزه های مختلف از سال 92 تا بحال کم شده است؟
دلایلی که مطرح شد افزودن بیش از اندازه روحانی به مطالبات و عدم پاسخ پس از انتخابات به آنها، نارضایتی بیشتر از شکاف بین وضعیت موجود و مطلوب، افزایش شیب انتظارات بیش از شیب فعالیت ها.
چرا این وضعیت به وجود می آید؟ مشارکت مردم محدود به انتخابات است برای تداوم امید اجتماعی باید به دایره انتخاب مردم قدرت بیشتری داد و هم باید مسائلی که باعث تقویت صندوق های رای می شود توجه کرد سازمانهایی نداریم که بتوانند این اقدامات را انجام دهند مانند حزب های سیاسی که در حال حاضر فاقد این اثر گذاری است. محدودیت هایی که برای عضویت در احزاب و حلقه انتخابات وجود دارد باعث کاهش اثر گذاری آنها می شود. و این ظرفیت نهاد دموکراتیک را کم می کند و مجلس را قدرتمند نشان نمی دهد چون احزاب هستند که اعتبار و مردم را حفظ می کنند تا در انتخابات بعدی نیز رای مناسبی داشته باشند.
راهکارهایی که باید در ظنر داشته باشیم:
1) به رسمیت شناختن احزاب، بازکردن حلقه فعالیت حزبی در شکور
2) تقویت احزاب در کنار نهاد سیاسی، آموزش های عمومی و جریان سازی گفتگو ها
3) برخورداری از سطح توسعه اقتصادی و کاهش تبعیض
4) مجموعه احزاب و جریانهای سیاسی باید در جهت کاهش فشارهای سیاسی و خارجی و در جهت افزایش رشد نهادهای سیاسی داخلی فعالیت کند.
5) حاکمیت باید ظرفیت اعتراضات مسالمت آمیز را با توجه به وجود آن در قانون افزایش دهد.
نکاتی که باید در نظر داشت: 1) باید بر وسوسه های دست نیافتنی در انتخابات غلبه کرد. 2) افزایش کنش گری منفی: کنش گری که در آن پروای حفظ امیدواری نداردو بر ناامیدی را ترویج می کند. و همین باعث افزایش خشم م یشود. در مقابل کاهش کنش گری منفی که این کنش گری باعث شناسایی وضعیت قابل تغییر و افزایش امیدواری و افزایش حل مساله سیاسی و کاهش معضلات م یشود. پیامد کنش گری منفی لطمه خوردن امید اجتماعی می باشد 3) چهارچوب های سیاسی مع الفارغ: ایران را با گذشته خود مقایسه کرده و با افزایش غیر معقول انتظارات باعث کاهش امید اجتماعی شده و ابعاد مشکلات به بزرگی ان چیزی که می گویند نیست و همانطور که در ادبیات و فرهنگ مساله جدال با ناامیدی وجود دارد و ناامیدی موجود تا حدودی پس از گذراندن بحران قبل از 92 امری طبیعی است. 4) ضعف رسانه اطلاح جویان: علی رغم اینکه سه رسانه صدا و سیماف شبکه های ماهواره ای و شبکه های اصلاح ستیزان در فضای مجازی که باعث افزایش ناامیدی شده و در مقابل این موج اسلاح طلبان نتوانستند این تاثیر را از بین ببرند و حامیان اصلاح طلب در لاک دفاعی رفته و فعالیت زیادی ندارند. 5) ضعف نهادهای امید در میان اصلاح جویان: وضعیت عینی ناامیدی افزایش یافته که ناشی از مقابله با ضعف های جدید و اصلاح اصلاحات مقدمه ضروری اصلاح وضعیت جدید است. محیط و مسایل جدید باعث به وجود آمدن اصلاح طلبی 2 یا اصلاحات اصلاح شده می شود.

سخنران بعدی پنل “سیاست و امید اجتماعی” محمد مهدی مجاهدی در نقد فرهنگ گرایی بود:

عمیق ترین سخنگوی فرهنگ گرایی در جامعه ما: مصطفی ملکیان
فرهنگ گرایی یک باور است 3 مولفه دارد 1) هستی شناختی: جامعه یا بر سنگ بنای فرهنگ استوار شده یا اجزای مولفی که پس از خرد شدن اجزا متوجه می شویم از جنس فرهنگ هستند ساختهای جامعه بر پایه فرهنگ است. 2) تبیین: یعنی چه جیزی سبب چه چیزی در جامعه می شود و علل اصلی تغییرات چه می باشد. 3) تجویز: پاسخ به پرسش اینکه چه کنیم وضعیت جامعه از وضعیت حال حاضر بهتر شود.

برای رسیدن به آرمان ها راههای مختلف وجود دارد اگر اسلام به شکل درست تفسیر شود جامعه تبدیل به آرمان شهر اسلامی می شود مساله ای که منتقدان اسلامی مطرح می کنند اشکال در تفسیر خوانش های اسلام است و اگر ذهن مردم نسبت به دین تغییر کند فرهنگ تغییر می کند. فرهنگ گرایی معنویت گرایی روانشناسی گرای فردگرا است یعنی همان فرهنگی که در آثار ملکیان یافت می شود فرهنگ هم اجزایی دارد و مهم ترین آن خواست ها باورها میل ها و عواطف و احساسات بین مردم است. اگر اشکالی وجود دارد اشکال است که به صورت فردی بین مردم وجود دارد و جمع می شود و جامعه چیزی نیست جز جمع افراد دور هم. پاره ای از چینش ها را نباید جدی بگیریم و آنها چیزی بیش از لفظ نییستند و به صورت تصادفی فقط در کنار هم هستند و اعتباراتی مثل دولت و ملت یا خانواده محتوای بیرونی ندارند. همانطور که فرهنگ گرایان فرد گرا مطرح می کنند امید اجتماعی مفهوم معقولی نیست و به وسیله مفهوم فرد فلسفه ای نمی توان توضیح دادوقت یاز امید اجتماعی صحبت می شودوارد نوعی حماقت می شویم و مردم نباید به سیاست امیدوار باشند.

استدلال اصلی که موجود است وجود یک مغالطه اصلی که صورت خیلی ساده ای دارد البته تشخیصش کمی دشوار شده که ادعا می شود اگر پدیده ای در ذهن شکل می گیرد خودش هم پدیده ای فردی و ذهنی است. مغالطه دوم این است اگر پدیده ای شخصی است شرایط تحققش هم مثل خودش شخصی و خصوصی است در صورتی که ایده اصلی علوم اجتماعی با این کشف شکل گرفت که شرایط امکان و حدود و وقوع پدیده ها ممکن است درونی نباشد و بیرونی است با اینکه ممکن است پدیده ها ذهن آدم ها باشد. با وجود اینکه کنشگر اخلاق، انسان ها هستند امکان تحقق اخلاق زندگی اجتماعی است. امید اجتماعی در واقع یک وضعیت روان شناختی است و نمی تواند تحقق اجتماعی داشته باشد امیدواری همان شرطی مقدم است که یک گزینش بنیادین را برای ما مممکن می سازد انتخاب امید یک انتخاب پایدار است در مقابل انتخاب عقل گرایی و ناعقل گرایی. امیدواری یک پدیده غیر قابل توجیه ایست چون باید محاسبه کنیم که یک اتفاقی ممکن است واقع بشود یا نشود یعنی توقع داشته باشیم که پدیده ای می تواند اتفاق بیفتد یا نیفتد. امیدورای نه به فهم و نه به تغییر هیچ کمکی نمی کند.

برخی فیلسوفان معتقدند که امید در واقع یک پدیده ایستا در بیرون است نه یک پدیده مستقل از اراده انسانها است بلکه ما در مقابل یک سوال بزرگ قرار داریم : مسایلی در جامعه وجود دارد که تک تک ما را هدف قرار می دهند.ولی حل آن از دست ما بر نمی آید پس این مسائل اجتماعی هستند رویکردی که می توان در نظر داشت این است که اگر خلاقانه به این مساله حمله کنیم و سعی کنیم آن را حل کنیم اتفاقاتی می افتد که اگر نومیدانه به سمت حل آنها برویم حل نمی شود.

حسام سلامت در پنل “سیاست و امید اجتماعی” از امید یک مردم گفت:

مفهوم امید: در حال حاضر در دست دولت افتاده و همان طور که هیچ دولتی بر پایه امید نبوده بلکه بر اساس سیاست های خود عمل می کند. اشکال چهارگانه امید: 1) امید اجتماعی: فرم اول اندیشیدن امید امید ایدئالیستی است فرض بر این است که ایده ای وجود دارد که بر فراز تاریخ که کنش های تاریخی را به سمت تحقق آن پیش می برد. امید در کشورهای سکولار پیشرفت باور یک عینیت داشته و امیدوار به پیشرفت خود بشریت است. مارکسیسم ایدئولوژی بر مبنای پیشرفت باوری خودش است. 2) امید تاریخی بر پایه یک رخداد استوار استمثل انقلاب، عشق و دوستی و… و امیدوار زیستن هستند. 3) امید عینی: بر سر فرصتهای ساختاری در دل خود ساختار و نظام است فرصتهایی وجود دارد که در نظاام فضا را برای عده ای باز می کند اگر تصویری وجود دارد چگونه به گونه ای برابر تقسیم شده یا نشده اند. 4) امید سلبی: نفی فرارونده حد یک وضعیت تاریخی از راه ایجاد یک امکان نو به اتکای یک خلق جمعی. امید سلبی با نفی کارش را آغاز نمی کند این امید در اساس ناامید است به امکان ها و ظرفیت های هر لحظه ناامید است و نفی روش سلبی است.

نفی همان نقد است و امید همان نقادی است اگر پیوند نقد با بحران آفرینی و نقد در نظر نگیریم چیزی از امید باقی نمی ماند.

امید سلبی اساسا فرارونده است امید سلبی همواره در حد فاصل( دیگر نه و نه هنوز) است. امید در واقع مترادف خلق امکان ها است که 4 بعد دارد. 1) خود مستقلا امکان را خلق میکند امید سلبی هیچ نسبی با چشم داشت منفعلانه ندارد بلکه مولد قسمتی از فعالیت است. 2) امید سلبی در خور انسداد فرصت هاست 3) امید سلبی نمی تواند وجود داشته باشد مگر خیال پردازی کردن چیزی که در حال حاضر وجود ندارد. 4) چنین امیدی همه شورمندی خود را وقف ساختن آلترناتیو است و در این لحظه مرز بین امید و نفی وجود ندارد. امید سلبی از مجرای گره خوردن با دیگران در مقام دوست ایجاد می شود چنین امیدی فردی نیست بلکه لامید بین فردی است و در کسوت اجتماع است امید در وجه همبستگی معنا دارد به همین دلیل از اجتماع دوستان که هم امیدند ساخته می شوند. چنین امیدی به مثابه ایجاد مردم است برای پیش برد هم یارانه تخیل جمعی خودشان است بنابراین مردم همان سیاست است.

سخنران آخر پنل “سیاست و امید اجتماعی” آذر منصوری گفت:

امید در دنیای امروز به عنوان یک سیاست در دولت ها و ملت ها است و از قالب ادبیاتی خارج می شود و امید وارد مقوله سیاست شده است. کسانی که با جامعه و فرهنگ سرو کار دارند این یک سیاست عمومی برای بهبود وضعیت مردم است ککه مجموعه ای از نهادها درگیر می کند که منجر به آگاه شدن مردم به درون زندگی آنها می شود. نقش مردم در سیاست امید از رضایت مندی از وضع موجود و ناامیدی نسبت به وضع موجود در تاریخ ایران وجود داشته و به حضور سیاسی مردم در ایران آزادی خواهانه بوده مانند انقلاب که تقریبا کم خسارت بارترین انقالاب ها بوده است. کلید واژه اصلی امید و امید اجتماعی مردم هستند ظرفیت های امروز ایران برای تقویت امید اجتماعی چه چیزهایی است پاسخ به سوال راهکارهایی برای ارتقای امید اجتماعی وجود دارد؟ امید اجتماعی اگر ظرفیتی برای دیده شدن گروههای مختلف مردم که خودشان و خواسته هایشان نادیده گرفته می شود در امر اصلاح ظرفیت ها قابل بازشناسی است. فضای مجازی( تلگرام) امکان برای شنیده شدن خواسته ها و مطالبات افرادی که تا بحال دیده نشدند به وجود آمده است. اگر گروههای اصلاح طلب و اصلاح جو نتوانند از ظرفیت های موجود رسانه ای استفاده کنند از دیگر گروهها عقب می مانند.
ظرفیت رسانه باعث افزایش پرسشگری و مطالبه گری مردم از دولت مستقر شده است. ظرفیت دیگر ظرفیت قانونی و فرصت مشارکت سیاسی مردم با بهره گیری از ظرفیت قانونی است. محدود شدن مشارکت مردم فقط به انتخابات باعث افزایش مطالبه گری و ابراز برنامه هایی که ممکن است واقع بینانه نباشد در زمان انتخابات بیشترین امکان رای آوردن را به وجودمی آورد( به دلیل محدود بودن مشارکت مردم) اما بعد از انتخابات این برآورده شدن شعارهای انتخابات اتفاق نیفتادچون با شرایط روز و محدودیت های سیاسی همطراز نبود. چون مشارکت مردم محدود به حضور در انتخابات است مسلم است بعد از انتخابات باعث نومیدی می شود. انتخابات یک ظرفیت است و امید مردم برای اصلاح ظرفیت ها است.