یادآوری روز جهانی ایدز در پاندمی کرونا

یادآوری روز جهانی ایدز در پاندمی کرونا

علی احمد رفیعی‌راد

اچ­‌آی‌­وی/ایدز از زمان شیوع در آغاز دهه 1980 میلادی تا کنون موجب ابتلا حدود 80 میلیون و مرگ نزدیک به 40میلیون نفر شده است. ویروس/بیماری مذکور به عنوان مساله­‌ای پیچیده و چندبعدی زیستی، روانی و اجتماعی بر افت کیفیت زندگی فرد و خانوار، افزایش بار مالی و کاری، هزینه­‌های پزشکی، تضعیف نیروی کار، فقر و از هم‌گسیختگی و  مانند آن را به دنبال دارد. در چند دهه گذشته تلاش‌­های مجدانه سیستم‌های بهداشتی-پزشکی  و حمایت حکومت‌­ها و سازمان­‌ها برای تولید واکسن پیشگیری و یا درمان قطعی بیماری به نتیجه نرسیده است، اما  در دو دهه اخیر پیشرفت­‌های چشمگیر در مهار شدت بیماری باعث شده تا امکان تغییر ایدز از یک بیماری لاعلاج و مرگ‌­آفرین به یک بیماری مزمن قابل کنترل (تحت شرایط تشخیص به هنگام و پایبندی به درمان) وجود بیاید. با وجود باز شدن چنین روزنه امیدبخشی، متاسفانه وضعیت اکنون و دورنمای آینده همچنان نگران کننده است. طبق آمارهای ارایه شده توسط سازمان جهانی بهداشت در 5سال گذشته به طور میانگین هر ساله جهان با ابتلای 2میلیون نفر جدید به اچ‌­آی‌­وی و مرگ 1میلیون نفر از مبتلایان به دلیل پیامدهای ایدز مواجه بوده است.

آن چیزی که مایه نگرانی بیشتر می­‌شود؛ اکثریت مبتلایان جدید از کشورهای فقیر و در حال توسعه هستند که دسترسی آنها به آزمایش و دارو دشوار و یا پایبندی آنها به درمان (به عنوان شرط اساسی موثر ماندن روند کنترل بیماری) چندان پایدار نمی‌باشد. بررسی تجربه کشورهای موفق در زمینه کنترل اچ­‌آ‌ی­‌وی نشان می­‌دهد در چنین کشورهایی همزمان با پیشرفت­‌های پزشکی، بعد اجتماعی و فرهنگی بیماری مورد توجه جدی قرار گرفته است، به گونه‌­ای که در مقایسه تطبیقی کشورها با سیستم بهداشتی و اقتصادی مشابه، روشن می‌­شود که تفاوت شگرفی بین کشورها -با پیشگامی جوامع دارای زمینه‌­های  اجتماعی و فرهنگی روادارانه نسبت به بیماران- وجود دارد. بعد اجتماعی بیماری مذکور وابسته به انگ اجتماعی مرتبط با آن است. انگ اجتماعی (استیگما) به عنوان یک ویژگی منفی فروکاهنده ارزش و منزلت، فرد یا گروهی را از اکثریت جدا می‌­کند و در نتیجه با این فرد یا گروه با بدگمانی یا دشمنی رفتار می‌­شود. انگ مرتبط با اچ‌آی‌­وی/ایدز برآمده از تفسیری است که قضاوت‌گران، ابتلای فرد را وابسته به بی‌مبالاتی و یا بی‌­تعهدی به ارزش­‌های فرهنگی و اجتماعی می­‌دانند. در چنین نگاهی به جای پذیرفتن نقش نیازمند همدلی و یاوری بیمار، او مورد اتهام، سرزنش، طرد و حتی مجازات قرار می­‌گیرد. چنین رویکرد سطحی دردمندستیزی، قربانیان وضعیت­‌های ناخواسته را مقصر بیماری­‌شان به حساب می­‌آورد. نگرش بدبینانه و رفتارهای طردکننده و تبعیض‌آمیز متعاقب آن باعث ترس افراد و مبتلایان از آزمایش و یا افشای بیماری می­‌شود، موضوعی که افزایش زیر پوستی بیماری را موجب شده و به مرور افراد بیشتری را درگیر خود می­‌نماید. متاسفانه در کشور ما با وجود برخورداری و توانمندی مطلوب داروئی و درمانی سیستم بهداشتی در مواجهه با اچ‌­آی‌­وی/ایدز و تلاش رسانه‌­ها و سازمان‌های مردم‌نهاد برای انگ‌زدائی از آن، در سطوح متفاوت انگ اجتماعی پررنگی پیرامون بیماری وجود دارد و موانع زیادی برای کنترل آن ایجاد نموده است. نگرانی مرتبط دیگر برای کنترل اچ‌­آی‌­وی در ایران، جوانانه‌­تر، زنانه­‌تر و جنسی­‌تر شدن ترکیب جمعیتی مبتلایان سال­‌های اخیر است که هر کدام از مسیرهای سه­‌گانه می‌­تواند در تشدید وضعیت پروبلماتیک ایدز در ایران تاثیر به سزایی داشته باشد. با این حال مرور تجربیات کشورهای پیش‌رو در مبارزه و کنترل بیماری نشان می­‌دهد که پتانسیل­‌های مواجهه مطلوب در دسترس و قابل دستیابی هستند.

در کشورها و فرهنگ­‌های دیگر که از بار انگ اجتماعی بیماری کاسته­‌اند، مشارکت بیماران و همدلی سایر شهروندان راهی برای افشاء بیماری و کنترل آن شده است. مبتنی بر پیشگفته­‌ها؛ توجه صرف به عوامل فردی و نادیده گرفتن عوامل اجتماعی و فرهنگی، قانونی و سیاسی موثر بر رفتارهای مرتبط با ایدز شکست برنامه­‌های مداخله­‌ای را به دنبال دارد و زمانی که برنامه­‌های آموزش و پیشگیری واقعیات مرتبط مانند فرهنگ، هنجارهای فرهنگی، بستر و زمینه، فقر، قدرت مبتنی بر جنسیت، سوء مصرف مواد، خانواده‌ها، عامه مردم، اخلاق و نظایر آن‌را مورد توجه قرار می­‌دهند، از موفقیت بیشتری برخوردارند.

وابسته به چنین واقعیاتی از سال 1988 اول دسامبر(11 آذرماه) به عنوان روز جهانی ایدز در تقویم گنجانده و هر ساله سازمان­‌های بهداشتی، مردم‌نهاد و تسهیلگران متناسب با آن اقدام و عمل آگاهی بخشی را انجام می­‌دهند. برای چنین روزی شعار خاصی نیز در نظر گرفته می­‌شود . در ارتباط با شعار سال چنان‌که گفته شده است؛ هدف عمده از تعیین شعار سال این است که به عموم مردم یادآوری شود که HIV از بین نرفته‌ است و هنوز کارهای زیادی است که باید انجام شود. شعار امسال روز جهانی ایدز «همبستگی جهانی، مسئولیت مشترک» می‌­باشد.

در چند دهه گذشته همواره شعار سال بیانگر واقعیت­‌ها و روشنگر برنامه­‌ها و مسیر پیش­رو بوده است. از این‌رو در وضعیت کنونی پاندمی کرونا ضرورت همبستگی جهانی بیشتر از همیشه یادآور می‌­شود، زیرا روشن‌تر از همیشه می­‌توان گفت؛ تهدیدات و راه­‌حل‌­های برون رفت از آن‌ها جهانی و مشترک هستند. البته از آنجایی که تفاوت­‌هایی در سطوح توسعه، نظم، فرهنگ، اقتصاد، خدمات و … بین کشورها وجود دارد باید در عین داشتن فکر، همت و همبستگی جهانی، خدمات را به صورتی منعطف و محلی ارایه دهیم. مسئولیت مشترک جهانی ما ایجاب می‌­کند که در هر جغرافیایی از جهان تلاش­‌های خود را برای قطع زنجیره اچ­‌آی‌­وی مضاعف نمائیم. در وضعیت کنونی دشواری دستیابی به آزمایش، دارو و پایبندی به درمان برای برخی کشورها، گروه‌ها و افراد در مضیقه دشوارتر شده است، عمده توجه سازمان‌های بهداشتی- درمانی و بیمارستانی ارایه دهنده خدمات و تسهیلگران به پیشگیری و درمان کرونا معطوف شده است، از اینرو شرط تداوم برنامه­‌ها منعطف کردن آنها و متناسب کردن آن‌ها با شرایط جدید است. در مقابل تهدیداتی که از ناحیه شیوع کرونا برای به حاشیه رفتن و نادیده گرفتن مساله بغرنج اچ‌­آی‌­وی وجود دارد همزمان فرصت‌­های جدیدی نیز خلق شده است که می­‌توانیم بر روی آن‌ها سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی کنیم. به طور مثال در یک‌سال گذشته و با فراگیری جهانی کرونا، به شکل بی­‌سابقه­‌ای توجه سیاست‌گزاران و عامه به موضوعاتی اساسی مانند فرهنگ سلامتی، پیشگیری، بیماری، ویروس، مبتلایان و ….. جلب شده است و از این‌رو راحت‌تر می‌توان آگاهی­‌ها و نگرش‌­ها را با اطلاعات مناسب جهت و ارتقاء داد.

در همین مدت اشتراک‌گذاری اطلاعات بهداشتی- درمانی و راه‌های دستیابی به آنها در فضاهای مجازی شخصی توسعه یافته است از این‌رو دسترسی به افراد راحت‌تر و شرایط تبادل اطلاعات مهیاتر است. با در نظر گرفتن مجموع شرایط کنونی می­‌توان با حمایت حاکمیت، رسانه­‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد به انتقال بسیج نیروهای مهار کرونا در خصوص مشکل دیرپا و سخت جان اچ‌­آی‌­وی/ایدز نیز مبادرت نمود.

منابع مورد استفاده؛

• رفیعی‌­راد، علی احمد(1399). تجربه اچ‌­آی‌­وی/ایدز و شیوه مواجهه مبتلایان با آن، پایان نامه دکتری جامعه‌­شناسی فرهنگی، دانشگاه علامه طباطبائی.
• رفیعی‌­راد، علی احمد(1397). بررسی تغییرات ترکیب جمعیتی مبتلایان اچ‌­آی­‌وی/ایدز در ایران، سومین همایش ملی بررسی آسیب­‌های اجتماعی ایران، تهران، انجمن جامعه‌­شناسی ایران و مرکز مطالعات و تحقیقات زنان دانشگاه تهران. خردادماه 1397.
• موسسه رحمان(1396). مجموعه سخنرانی‌­های نشست« ایدز؛ آنچه هست و ما نمی­‌دانیم»، قابل دسترسی در آدرسhttp://rahman.org.ir/2019/12/09/%D9%84%D9%88%D8%AD-
• WHO(2020). World AIDS Day 2020 In

: https://www.who.int/campaigns/world-aids-day/2020.