نشست کودکان در فضای مجازی برگزار شد.

نشست «کودکان در فضای مجازی: همراه با اکران و نقد فیلم راز سامیه» چهارشنبه 22تیر 1401 در موسسه رحمان برگزار شد. مهمانان این نشست فرشید یزدانی_کارشناس حوزه‌ی سیاستگذاری اجتماعی_، آسیه حسینی‌نیکو_روانشناس کودک و نوجوان_ و محمد زارع کارگردان فیلم راز سامیه بودند.

گزارش این نشست دو ساعته را در ادامه بخوانید:

نشست کودکان در فضای مجازی با اکران فیلم راز سامیه و سپس صحبت‌های کارگردان اثر آغاز شد. محمد زارع درباره چگونگی شکل‌گیری سناریو فیلم گفت: «من با مشاهده صفحات پربازدید اینستاگرام متوجه پدیده‌ی بلاگری کودکان شدم. با مصاحبه و روایت‌هایی که از خود بلاگرها داشتم به خاطرات و روایت‌هایی رسیدم. بر اساس این خاطرات واقعی داستان فیلم نوشته شد. مثلا سکانس قفل شدن در دستشویی در فیلم برای یک کودک اینستاگرامی واقعا اتفاق افتاده بود و ما آن را در فیلمنامه آوردیم.»

جامعه نمایش

در ادامه فرشید یزدانی از مفهوم «جامعه نمایش» برای توضیح فیلم استفاده کرد:«وقتی که یک جامعه بسته و ارتباطات بین افراد محدود است و افراد در عرصه‌های واقعی زندگی نمی‌توانند خود را نشان بدهند، در فضای مجازی خود را به نمایش می‌گذارند. ایراد این شکل از زندگی، زندگی کردن برای تایید دیگران و به نمایش گذاشتن خود است.» وی ادامه داد:«موضوع محوری فیلم کودکان کار در فضای مجازی است. یکی از تعاریفی که درباره کار کودک وجود دارد نقض حریم خصوصی کودکان و تهدیدی برای هویت‌یابی کودک است. این شکل از کار تعدی و تجاوز به حریم خصوصی کودکان است. آسیب روانی آن تا بزرگسالی  در کودک ادامه می‌یابد. به علاوه غفلت از کودک، نوعی کودک‌آزاری است که در این فیلم شاهد آن بودیم.»

فقر آموزشی درباره‌ی کودکان کار

سخنران دیگر نشست آسیه حسینی نیکو بود. وی صحبت‌های خود را با فقر آموزشی درباره‌ی کودکان کار اینستاگرامی آغاز کرد. او گفت: «چالش‌های زیادی در بحث رسانه برای کودکان و نوجوانان و البته والدین‌شان وجود دارد و ما با کمبود فیلم و محتواهای آموزشی دراین زمینه مواجه هستیم. کار کودک در فضای مجازی باعث کسب درآمد و شهرت والدین است. این اتفاق در راستای خواسته‌ها و نیازهای والدین رخ می‌دهد و نیازهای کودک نادیده گرفته می‌شود. ما دو تا بحث داریم یکی این که چه بلایی سر کودکان می‌آید و چه کاری برای آنها می‌شود کرد. دوم این که والدین این کودکان چه مشکلاتی در حوزه‌ی سلامت روان‌شان دارند که دست به چنین کاری می‌زنند. خود این مادرها و پدرها نیازها و خلاهای روانی دارند که اینگونه با کودکان رفتار می‌کنند. در فضای مجازی همه چیز سوژه می‌شود و در راستای گرفتن لایک است. و البته اینستاگرام فقط ابزاری برای تایید گرفتن است. اگر بخواهیم وسیع‌تر نگاه کنیم این مادرها همان مادرهایی هستند که دغدغه و نیازهای خودشان را از طریق فرزندشان پوشش می‌دهند. با گفتن این که تو باید دکتر شوی،تو باید مهندسی بخوانی و… همیشه برای کودکان تصمیم می‌گیرند.»

پیامدهای روانی کار کودک در فضای مجازی

یزدانی با اشاره به بیماری اسکیزوفرنی که در فیلم به آن ارجاع داده شده بود گفت: «غفلت از کودکان و بی‌توجهی به آنها باعث تشدید بیماری‌های روانی می‌شود.» او ادامه داد: «در جامعه‌ی نمایش ما با بحران هویت روبرو هستیم. نه فقط در حوزه‌ی تربیت فرزند بلکه در بقیه عرصه‌های دیگر هم فردیت نایافتگی من ایرانی، ما را با مشکلات مختلفی در حوزه‌های مختلف مواجه کرده است.»

بخش دیگر صحبت‌های خانم حسینی به پیامدهای روانی کار کودک در فضای مجازی اختصاص یافت:«کودکی که عزت‌نفسش منوط به تایید دیگران است. در بزرگسالی با اختلالاتی مثل خودشیفتگی دست به گریبان است. این کودک همدلی کردن بلد نیست و ارزش خودش را در نمایش و دیده شدن می‌داند. به علاوه مسیر اقتصادی کودکان کار اینستاگرامی هم عوض می‌شود. چون یاد گرفته‌اند با چند ژست و گرفتن تبلیغات می‌توانند پول به دست آورند.»

یزدانی در پاسخ به پرسش آیا با والدین کودکان خود را مجبور به کار می‌کنند می‌توان از نظر قانونی برخورد کرد گفت: «به دلیل مناسبات اقتصادی، اجتماعی و ابعاد پیچیده این موضوع عملا نمی‌توان برخوردی با والدین داشت.»

بخش دیگر نشست درباره استفاده از کودکان در تبلیغات که از ده‌ها قبل رایج بوده و مقایسه آن با کودکان کار اینستاگرامی صحبت شد. خانم حسینی دراین باره گفت: «استفاده از کودکان در تبلیغات تبعات روانی زیادی دارد. به دلیل این که فضای شناختی کودک شکل نگرفته است. و کودک نه براساس انتخاب خود بلکه بر اساس تمایل والدین وارد این عرصه می‌شود. در اینستاگرام این وضعیت شدیدتر هم می‌شود. کودک در معرض لایک تمام نشدنی در شبانه‌روز است و قابلیت‌های اینستاگرام مانند دسترسی بالاتر، تعاملی بودن و… شدت مشکلات رو بیشتر کرده.»

راهکارهای حل این مسئله

در ادامه کارشناسان نشست درباره‌ی راهکارهای حل این مسئله گفتند. حسینی‌نیکو گفت: «ما با صحبت کردن با خود کودکان در کلاس‌ها و کارگاه‌ها می‌توانیم قدم‌های کوچکی برمی‌داریم. و بچه‌ها را نسبت به حقوق‌شان آگاه کنیم.»

یزدانی گفت: «اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی به جامعه از طریق فیلم، کتاب، فضای مجازی و… می‌تواند تاثیرگذار باشد. هم چنین از فرصت‌های فضای مجازی می‌توان در راستای کمک به خانواده‌ها استفاده کرد.»

نشست «کودکان در فضای مجازی» با گفت‌وگو و پرسش و پاسخ مخاطبان پایان یافت. این نشست اولین نشست حضوری موسسه رحمان از آغاز همه‌گیری کرونا بود که در دفتر موسسه برگزار شد.