سیاستگذاری اجتماعی پس از انقلاب: خلأهای همبستگی

نشست «سیاستگذاری اجتماعی پس از انقلاب: خلأهای همبستگی» با سخنرانی یاسر باقری دوشنبه 3 آبان 1400 برگزار شد. در این نشست یاسر باقری_عضو هیأت علمی دانشگاه تهران_ درباره‌ی نابرابری‌های اجتماعی و موضوعیت نداشتن مسئله همبستگی اجتماعی در سیاستگذاری کشور در دوره‌ی پس از انقلاب صحبت کرد.

گزارش این نشست یک ساعته را در ادامه بخوانید:

جای خالی همبستگی اجتماعی در سیاستگذاری پس از انقلاب

یاسر باقری صحبت‌های خود را با نابرابری‌های جهانی در دوره‌ی همه‌گیری کرونا آغاز کرد. نابرابری در از دست دادن شغل بین زنان و مردان در دوره‌ی کرونا، بالاتر بودن میزان مرگ‌ومیر بر اثر کرونا در بین رنگین‌پوستان نسبت به سفیدپوستان در ایالات متحده و مواردی از این دست بخشی از این نابرابری‌ها هستند.

باقری در ادامه درباره‌ی مفهوم همبستگی صحبت کرد: «همبستگی در علوم اجتماعی با واژه‌های دیگری مانند انسجام، شمول و… شباهت دارد که در اینجا به شباهت‌ها و تفاوت‌های آنها نمی‌پردازیم. در اینجا منظور ما از همبستگی چیزی است که نبود آن به گسیختگی اجتماعی در جامعه منجر می‌شود.»

در ادامه‌ی باقری توضیح داد که دوره‌ی پس از اتقلاب برای این سخنرانی درنظر گرفته شده است و این به معنی ارزشگذ‌اری این دوره یا دوره‌ی پیش از انقلاب نیست. بلکه برای محدود کردن بحث به دوره‌ای خاص است.

باقری با مفهوم نارفاهیات و مسئولیت دولت در این باره صحبت خود را کامل کرد: «هر فرد در جامعه باید بتواند نقش اجتماعی مثبتش را ایفا کند و دولت وظیفه‌ی کنترل نارفاهیات را دارد.» باقری گفت: «دولت‌های پس از انقلاب صرف نظر از جناح سیاسی‌شان برای همبستگی اجتماعی موضوعیت قائل نشده‌اند و حتی به گسیختگی اجتماعی دامن زده‌اند. این موضوع را در چند حوزه می‌توان دید: پولی شدن هر چه بیشتر مدارس، سیاستگذاری سلامت و تفاوت فاحش بیمارستان دولتی و خصوصی در امکانات و خدمات و سیاستگذاری مسکن. به طور مثال با افزایش مدارس غیردولتی و تکه‌تکه کردن مدارس، دانش‌آموزان از هم جدا شده‍‌‌اند. دانش‌آموز مدرسه‌ای غیرانتفاعی در بالاشهر تهران چون در کنار دانش‌آموز فقیر درس نخوانده است همه‌ی فقرا را بزهکار می‌داند. در مقابل هم دانش‌آموز محله‌ی فقیرنشین تصورش از ثروتمندان افرادی دزد و اختلاسگر است. این تصور چون در سن اجتماعی شدن کودکان و نوجوانان شکل گرفته است گسل‌های اجتماعی بزرگ را منجر می‌شود. در حوزه‌ی مسکن هم با ساخت مسکن در خارج از شهر ابعاد اجتماعی این شکل از محله‌سازی که باعث برچسب زدن به فقرا می‌شود در نظر گرفته نشده است و باز هم باعث گسیختگی اجتماعی می‌شود. به علاوه اینکه مداخله دولت محدود به سطح عرضه در عرصه‌ی مسکن بوده است به جای این که با ابزارهایی مانند مالیات بازار مسکن را کنترل کند.

موضوع دیگری که باقری به عنوان زمینه‌های نابرابری در جامعه مطرح کرد سیاستگذاری دولت در حوزه‌ی اشتغال و بازنشستگی است. موضوعی که در اعتراضات بازنشستگی هم می‌توان مشاهده کرد.

محرومیت‌زدایی، مطرودیت‌زدایی نیست

در ادامه‌ی این نشست باقری گفت: «باید توجه داشت که محرومیت‌زدایی لزوما به مطرودیت‌زدایی یکسان نیست. و چه بسا سیاستی که برای محرومیت‌زدایی به کار گرفته شده است، طردشدگی را بیشتر کرده‌است. به علاوه باید توجه کرد که نه تنها در سطح کلان بلکه در سطح خرد نیز نابرابری‌ها وجود دارد. به طور مثال دانش‌آموز مهاجر افغانستانی از سمت برخی از دانش‌آموزان و خانواده‌های ایرانی طرد می‌شوند، در حالی که دولت تلاش داشته است از گسیختگی کم کند. بخشی از جامعه این موضوع را نمی‌پذیرد و نابرابری‌ها در سطح خرد ادامه پیدا می‌کند.

گناه آغازین

در بخش دیگر نشست، باقری از واژه‌ی «گناه آغازین» استفاده کرد: «در سیاستگذاری سوالی که در سطح حکومت مطرح شد که من اسم آن را گناه آغازین می‌گذارم. این پرسش مبنای تصمیم‌گیری‌های غلط بعدی شد. پرسش این بود که چرا منابع عمومی کشور صرف ثروتمندان شود؟ این سوال در آبان 98 هم مطرح شد که چرا باید پول بنزین به ثروتمندان بدهیم؟ پیامد این سیاست‌ها کاهش کیفیت خدمات برای طبقه‌ی متوسط و ضعیف بود. به جای آن که سیاست‌های فراگیر داشته باشیم با این توجیه که بهره‌وری اقتصادی ندارد، سیاست‌های گزینشی برای گروهی کوچک اتخاذ کرده‌ایم. به طور مثال نمی‌توانیم از ثروتمندان مالیات بگیریم، خدمات را برای طبقه متوسط کم کرده‌ایم. خصوصی‌سازی حمل و‌نقل عمومی یک نمونه از این سیاست است. نتیجه این سیاست افزایش نابرابری‌ها و کاهش همبستگی اجتماعی است.»

بخش پایانی نشست ” سیاستگذاری اجتماعی پس از انقلاب: خلأهای همبستگی ” به پرسش و پاسخ اختصاص یافت و باقری به نشانه‌های کاهش همبستگی اجتماعی مانند کاهش اعتماد و سرمایه‌ی اجتماعی و…. اشاره کرد. نشست «سیاستگذاری اجتماعی پس از انقلاب: خلأهای همبستگی» هفتمین و آخرین نشست از مجموعه نشست‌های مسئله همبستگی و گسیختگی اجتماعی بود. این نشست‌ها از بهمن ماه سال 1399 با حضور پژوهشگران و اساتید دانشگاه، توسط موسسه رحمان برگزار شد.

* فایل تصویری نشست ” سیاستگذاری اجتماعی پس از انقلاب: خلأهای همبستگی ” در آپارات بارگذاری شده است.